İlk kurulan serbest bölgelerden olmasına karşın, 1995 yılında limana kavuşan ASB, düzgün altyapısı ile şirketlere değişik fırsatlar sunuyor. Faaliyet alanlarından biri de yatçılık. Anahtar teslimi yat üretilen ünlüler arasında Kuveyt Emiri de bulunuyor.
Uluslararası ticaretin süratle globalleşip girift ilişkiler yumağı haline geldiği günümüzde, ülkelerin dış ticaret politikaları ve kullanılan enstrümanlar her geçen gün biraz daha önem kazanıyor. Gelişmekte olan ülkeler açısından dış ticaret politikalarının önemli unsurlarından biri olarak karşımıza serbest bölgeler çıkıyor. Genel olarak serbest bölgeler ülke sınırları içinde olmasına karşın, vergi ve gümrük mevzuatları bakımından gümrük hattı dışında bırakılan bölgeler olarak tanımlanıyor.
İçinde faaliyet gösteren firmalara değişik avantajlar sağlaması nedeniyle ilgi çeken serbest bölgeler arasında ilk kurulanlardan biri de Antalya Serbest Bölgesi. Rıhtıma 1995 yılında kavuşan ve rıhtım işletmeciliği Adoport’a verilen ASB böylece denizyoluyla nakliye imkanına da sahip oldu. Antalya Serbest Bölge Müdürü Tuğrul Yalçıner, sorularımızı yanıtladı.
EP Trend: Antalya Serbest Bölgesi bugünlere hangi aşamalardan geçerek geldi?
Yalçıner: Antalya şehir merkezine 12 km, havalimanına 25 km. mesafede ve Antalya liman sahasının hemen bitişiğinde 544 bin metrekarelik bir alana kurulu olan Antalya Serbest Bölgesi’ne ilk olarak önemli inşaat firmaları yatırım yaptı. 1991 yılında SSCB’nin çöküşünün ardından, yurtdışı müteahhitlik hizmetlerinin kuzeye kayması nedeniyle ortaya çıkan arayışla alanın fuar alanı ya da organize sanayii olması düşünüldü. 1992 yılına gelindiğinde turizmi destekleyici mega duty-free’lerin kurulmasına karar verildi.
EP Trend: Siz buna karşı çıkıyorsunuz? Karşı çıkma nedeniniz nedir?
Yalçıner: Ben buna karşı çıkıyorum çünkü mevcut bir turizm pastası var ve yerli esnaf ekmeğini bu paydan kazanıyor. Vergisi olmayan, üstelik de gelirler ve kurumlar vergisinden muaf olarak büyük kapitallerle kurulacak olan bu işletmeler yerli esnafın sıkıntıya düşmesine neden olacaktı. Nitekim duty-free’ler kurulduktan 1,5 yıl sonra 1995 yılında Antalya halkı ayağa kalktı ve duty-free’ler serbest bölge kapsamından çıkarıldı. Böylece mevcut alanın 5’de 1’lik bölümü alanın dışına itilmiş oldu. Ayrıca bu tarz mağazalar serbest bölge kavramına aykırı.
EP Trend: Bölgedeki faaliyet konuları hakkında bilgi verir misiniz?
Yalçıner: Bölgemizde başta üretim olmak üzere, alım-satım, depolama, montaj-demontaj, bakım-onarım, kiralama ve daha birçok konuda faaliyet gösteren 74 firma yer alıyor. Serbest bölgeye bugüne kadar, kuruluş safhasındaki altyapı yatırımları ve zaman içindeki geliştirme harcamaları da dahil olmak üzere devlet tarafından yapılan yatırımların toplam tutarı yaklaşık 11.5 milyon
dolar, yerli ve yabancı girişimciler tarafından gerçekleştirilen bina, makine ve teçhizat vb yatırım tutarı ise 19.5 milyon doları aştı. Bunun yaklaşık yüzde 20’lik bir bölümü ise yabancı sermaye yatırımlarından oluşuyor.
EP Trend: Bölgede ne gibi çalışmalar yapılıyor?
Yalçıner: Sözgelimi bölgemizde son derece modern yat imalatı var. Yurtdışına siparişle yapılan yat üretimi. Yatlar ‘epoksi’ adı verilen dünyada yeni kullanılmaya başlayan kurşun geçirmez, çok dayanıklı bir maddeden imal ediliyor. 45 metrelik süper lüks yatlar imal edilebiliyor. Örneğin şimdi Kuveyt Emiri için anahtar teslim bir yat imal ediliyor. Ayrıca yine başka bir firma aynı anda 400 yatın barınabileceği tesislerde yatlara çekme-atma, her türlü bakım-onarım ve kışlama hizmeti vermektedir.
8 tane tekstil fabrikasında yurtdışına tekstil-konfeksiyon üretimi yapılıyor. Türkiye’de ilk ve tek olmak üzere ‘doku kültürü ve gen kopyalama’ işi var. Diğer taraftan helikopter montaj tesisi bölgemiz sınırlarında mevcut. Ayrıca sağlık sektöründe ‘tıbbi tekstil’ firmaları ameliyat maskelerinden eldivenlerine kadar üretim yapıyor. Örnekleri genişletmek mümkün. Örneğin İngiliz ve İrlanda ortaklı bir firma tarafından ‘kent ve kasaba su arıtma sistemleri’ üretimi ve montajı yer alıyor.
EP Trend: ASB ilk kurulduğu yılda limanı olmadığı halde daha sonra denize sınırı oldu. Liman hizmetleri hakkında bilgi verir misiniz?
Yalçıner: Öncelikle şunu belirtmekte fayda var ki serbest bölgeler ticaret alanları olduğu için ve ihracat yapıldığı için havalimanlarına ya da limanlara yakın olmalıdırlar. Antalya Serbest Bölgesi denize çok yakın kurulduğu halde limanı yoktu. Daha sonra 1995 yılında yan taraftaki rıhtım satın alınarak bölge alanına dahil edildi. Rıhtımcılık hizmeti özel bir ihtisas gerektirdiğinden Antalya Serbest Bölge İşleticisi A.Ş. bu hizmeti yapılan bir anlaşmayla bu konuda uzmanlaşmış olan Adoport isimli firmaya verdi. Böylece Adoport liman hizmetleri kapsamında, raylı ve mobil vinçlerle bölgede faaliyet gösteren firmaların bölge dışına deniz yolu ile gönderecekleri yüklerin, gemilere yüklenmesi ve bölgeye deniz yolu ile gelen yüklerin, gemilerden boşaltılmasının yanı sıra yükle ilgili terminal ve ardiye hizmetlerini yüklenmiş durumdadır.
EP Trend: Antalya Serbest Bölgesi’ni Türkiye’deki diğer serbest bölgelerden ayıran başlıca noktalar nedir?
Yalçıner: En önemli farklılık üretim. Yani alım-satım faaliyetinin yürütüldüğü bir serbest bölge olmaktan ziyade, üretim ve montaj gibi istihdam yaratan ticaret kollarının yürütüldüğü bir serbest bölgedir. Antalya için üretim serbest bölgesi diyebiliriz. Ancak üretim derken Antalya’nın turizm kenti olma özelliği de gözönünde bulundurularak şehrin dokusuna zarar vermeyecek tarzda üretimden bahsediyoruz. Biz Antalya’da bacalı sanayii kurulmasına karşıyız çünkü böyle bir girişim sözgelimi Konyaaltı Plajını mahvedecektir. O nedenle biz yatırımcılara imtiyaz hakkı verirken çok seçici davranıyoruz.
Antalya Serbest Bölgesi’nde sağlanan avantaj ve teşvikler:
1- Serbest ticaret bölgesinde vergi, resim, harç, gümrük kambiyo mükellefiyetlerine dair mevzuat hükümleri uygulanmaz. İşletici kuruluş ve kullanıcılar yatırım ve üretim safhalarında Bakanlar Kurulu’nca belirlenecek teşviklerden yararlandırılıyor.
2- Türkiye’deki tam ve dar mükellef gerçek ve tüzel kişilerin serbest bölgedeki faaliyetleri dolayısıyla elde ettikleri kazanç ve iratlar, Türkiye’nin diğer yerlerine getirildiğinin kambiyo mevzuatına göre tevsiki halinde de gelir ve kurumlar vergisinden muaf tutuluyor.
3- Serbest bölgede faaliyet gösterecek firmalar yüzde 100 yerli firmalar olabileceği gibi aynı oranda yabancı firmalar da olabilir.
4- Altyapısı gelişmiş ülkeler düzeyinde.
5-Özel sektör tarafından işletilen serbest bölgede her türlü bürokratik işlemler en aza indirilmeye çalışıldı.
6- Birçok serbest bölgeden farklı olarak Antalya Serbest Ticaret Bölgesi’nde üretilen mallar yurtiçinde satılabiliyor.
7- Serbest bölgenin açılışından itibaren geçen 10 yıl içinde grev ve lokavt yasaklandı.
8- Düşük kira bedelleriyle arazi kiralamak mümkün.
9- Takas yolu ile ticaret serbest.
10-Maksimum 99 yıla kadar faaliyet ruhsatı alınabiliyor.
ASB ticaret hacmi
Yıl (milyon dolar)
1996 141
1997 180
1998 168
1999 176
2000 210