Günlük yaşama hızlı giriş yapan internette iniş çıkışlar da aynı hızda oluyor. Aslında onunla tanışıklığımız çok eskilere dayanmıyor. Topu topu 5 yıllık bir birlikteliğimiz var. Ancak, bu kısa sürede hakkında öyle öyküler duyduk ki.
Eğitimini ABD’de tamamlayan profesyonellerin, holdinglerin kapısını aşındırmaları bu sürece denk geldi. Analistler, projesyonellerin ABD’de görüp ezberlediklerini uygulama hevesleriyle holding yöneticilerinin internet işine girme isteğinin bir yerde buluşmasına dikkat çekiyor.
Meyve verdiğine inanılmayan bu buluşmadan arta kalanın milyonlarca dolarlık zarar ve büyük bir hayal kırıklığı olduğu söyleniyor.
İlk sinyali Turkport’un yayınını durdurması verdi. Ardından, “kokoreççi ve Banu Alkan” reklamıyla gündeme gelen ixir ve diğerleri eleman azaltmaya başladı. Bu işin nereye varacağını kestiremeyen uzmanlar, geçen hafta ixir’in Superonline ile birleşme konusunda nabız yokladığı, Turk.Net’in alıcı aradığı ve VestelNet’in de yabancı ortak arayışını hızlandırdığını iddia ediyorlar.
Arz fazlalığı
İnternet uzmanları, gelinen noktada bazı hataların payı olduğunu belirtiyor. Arz fazlalığı da bunların başında sayılıyor. Teknoloji Holding İş Geliştirme Başkanı Alphan Manas bu konuda şunları söylüyor: “Türkiye’de birden bire talepten fazla arz oldu. Bazı holdingler “geç kalmayalım” telaşıyla modaya uyup internet işine girdi. Bu işten iki yılda para kazanamadıklarını görünce vazgeçmeye başladılar. Oysa bu işlerin ortalama geri dönüşü dört yılı buluyor.”
Manas’a göre holdinglere akıl veren profesyoneller, abone başına gelire odaklandı. Bazıları şirketlerinin piyasa değerini yükseltip gerektiğinde şirketi 100 milyon dolarlara satacağını hesaplamış. “Abone başına ortalama gelirlerini 250
dolar olarak hesapladılar” diyen Manas daha sonra şunları söylüyor: “Buna göre, abone sayıları 250 bine eriştiğinde piyasa değerleri 62,5 milyon dolara ulaşacaktı. Ama bu hesapları tutmadı.”
Yeni ekonomiye eski hesap
İnternet uzmanları, bazılarının diline doladığı “Yeni ekonomi”de de hesaplamaların klasik yöntemlerle yapılmaya başlanmasına dikkat çekiyor. Yani artık, şirket değerlendirmeleri ‘eski’den olduğu gibi, bilanço karlılığına bakılarak yapılıyor.
İnternet
haber siteleri (portal’lar) gelir sağlayacakları kaynakların başında “bant reklam”ı (banner) sayıyordu. Oysa geçen yılki toplam internet reklam pastası 6 milyon doları aşmadı. Uzmanların yaptığı hesaplara göre, geçen yıl en az reklam harcaması yapan portal’ın gideri 35 milyon dolardan aşağı değil. Dolayısıyla uzmanlar, toplam internet reklam pastasını tek başına toplayan bir portalin bile bu gelirle ayakta kalamayacağını ileri sürüyor.
Yanlışlığın kaynağı
Şimdi herkes nerede yanlış yapıldığı sorusunu soruyor. Biz de bu soruyu internet danışmanı Adil Atılgan’a yönelttik. ‘Bu alana yatırım yapılmış olması yanlış değil’ diyen Atılgan bu konuda şu bilgileri veriyor: ‘ISP (İnternet Servis Sağlayıcı), ICP (İnternet İçerik Sağlayıcı), e-commerce (Elektronik Ticaret), yazılım gibi alanların ayrı ayrı uzmanlık alanı gerektirdiğini birçoğu göremedi. Hepsini birden yapmaya, hepsi konusunda uzman olmaya çalıştılar. Birbirlerine hiçbir zaman güvenmediler ve ortak işler yapmaktan devamlı kaçtılar. İstediklerini alamayınca da kapanmaya veya küçülmeye başladılar.”
TEPUM Yönetim Kuru Başkanı Hakkı Sevand, ‘Bize özgü şeyler yakalanabilirdi. Oysa çok acele ettiler’ dedikten sonra şunları ekliyor: ‘Belli bir hit sayısına ulaşınca şirketin değer kazanacağına inandılar. Portal’lar belli bir yere ulaşabilirdi. Örneğin Çin’de bir portal’a 100 milyon dolar değer biçiliyor. Bir de zamanlama biraz yanlış oldu. Daha gerçekçi, ayakları yere basan gelirlere odaklanılması gerekirdi.’
ABD’den yüzde 90 ucuz
Turk.Net Genel Müdürü Ahmet Yürekli ise günümüzde yaşananlara geçen yıl dikkat çekmişti. İnternet servis sağlayıcıları arasındaki fiyat savaşlarının sağlıksız bir piyasa ortamı yarattığını dile getiren Yürekli, ‘Türkiye’deki maliyetler Amerika’daki maliyetlerden daha fazla. Amerika’da internet erişimi ayda 19 dolara satılırken Türkiye’de ayda 10 dolar ve altında fiyatlara satılıyor olması, şirketlerin bu uygulamaları büyük zararlarla gerçekleştirdiklerini gösteriyor’ diyor. Yürekli’ye göre fiyat savaşlarının altında “Ben zarar ediyorum, rakibim daha çok zarar etsin” mantığı yatıyor.
Yürekli geçen yıl şunlara da dikkat çekmişti: ‘Şu anda Türkiye’nin özel bir durumu var.Bu işe yeni girmiş olan ve bir miktar harcayarak parası olan bir takım holdingler var. Bu paraları fiyat kırarak harcamakta ve bunun karşılığında Pazar payı elde etmeye çalışmakta bir mahsur görmüyorlar. Sonuç tahmin ettikleri gibi olmayacak. Bütün holdinglerin aynı miktarda parası var ve onlar da bunu yapabiliyorlar. Bazı promosyonlar yapılabilir. Ama hiç para vermeden sürekli internet kullanmak diye bir durum mümkün olamaz.”
Beklenen oldu
Teb İletişim Genel Müdürü Can Hasan Çolakoğlu, .com’ların 1995’te ABD’de patlama yaptığını bizde de bazılarının bunları aynen kopya ettiğini söylüyor. Avrupa ve ABD’nin farklı özellikleri bulunduğuna dikkat çeken Çolakoğlu, ‘Türkiye’de ABD rüyası tutmadı dedikten sonra şunları ekliyor: ‘Büyük gruplar bu işe para yatırınca kısa sürede kar edeceklerini sandı. Geçen yıla kadar bir siteyi kaç kişi ziyaret ediyorsa o sitenin değeri buna göre ölçülüyordu. Yahoo işe arama motoru olarak başladı. Ancak sadece bu yolla para kazanamayacaklarını gören yöneticiler, siteyi aracılık eden bir satış kanalı haline getirdiler.”
Netbul Başkanı Elif Dağdeviren Ergani’ye göre günümüzde yaşanan durgunluk değil, beklenen bir gelişme. İnternet teknolojilerinin kafa karıştıracak hızla ilerlediğini belirten Ergani, ‘Yani bu iş, uzun vadeli düşünenlerle ‘Kısa zamanda köşeyi dönmeciyen’ arasında sıkıştı. Dolayısıyla yatırımcı da iki tarafı birbirinden ayırd edemez oldu.
Entegre hizmetler
Uzmanlar, mevcut 50 internet servis sağlayıcı sayısının birleşme ve piyasadan çekilme sonrasında yakın gelecekte dörde ineceğine inanıyor. Geriye kalan şirketlerin de bilgiye her yerden, her şekilde ve her zaman ulaşma imkanı veren platformlar oluşturacakları söyleniyor.