Son dönemin popüler yatırım aracı; petrol!

Yerküre içerisinde organik materyalin başkalaşımı ile oluşmuş ve gözenekli kayaçlar içerisinde depolanmış sıvı haldeki hidrokarbonlara ham petrol adı verilir. Petrolün başındaki "ham" terimi bir hammadde olduğunu ve henüz işlenmediğini gösterir. Ham petrol, rafinerilerde bileşenlerine ayrıştırılarak (damıtılarak) günlük yaşamımızda kullandığımız pek çok ara madde ve akaryakıt ürünleri elde edilir.

Petrol yeraltında kayaçların mikroskobik gözeneklerinin ve çatlakların içerisinde bulunur. Petrolün varlığı ve ekonomik olarak üretilebilirliği sondajlarla kanıtlandıktan sonra üretim kuyuları delinerek petrolün yeryüzüne çıkartılması sağlanır. Petrol, yerin derinliklerinde bulunan kayaçların gözenekleri ve çatlakları içerisinden akarak üretim kuyusuna ulaşır.

Ham petrolün dünyada ticaretini kolayca sağlamak için, uluslararası anlaşmaya göre, hacim ölçüsü olarak American Standard Oil Company blue barrel (mavi varil) birimi kullanılır. Blue barrel (1 bbl) hacim olarak 159 litreye (42 gallona) eşittir.

OPEC nedir? 

"Organization of Petroleum Exporting Countries" baş harflerinden meydana gelen “OPEC” diye meşhur olan Petrol İhraç Eden Ülkeler Teşkilatı, Eylül 1960'ta kuruldu. İlk olarak ham petrol fiyatlarındaki düşüşü durdurmak amacıyla Venezuela’nın teklifiyle kurulan teşkilata Venezuela, İran, Irak, Suudi Arabistan ve Kuveyt katıldı. Daha sonra sırasıyla Katar, Libya, Endonezya, Birleşik Arap Emirlikleri, Cezayir, Nijerya, Ekvador ve Gabon da katıldılar. OPEC’in başlangıçta Cenevre'de olan merkezi 1965'te Viyana'ya taşındı. Teşkilatın takip edeceği politikalar üye ülkelerin temsilcilerinin katıldığı, yılda en az iki defa toplanan konferanslarda tespit edilir. Kararlar oybirliğiyle alınır. Üyeler global petrol piyasalarının önemli oyuncuları olduğu için bu toplantılarda alınan her türlü karar petrol fiyatlarını önemli derecede etkileyebilir. Üye ülkeler tarafından tayin edilen yönetim kurulunun başkanı konferanslar sırasında seçilir. Viyana’da bir idare ve araştırma sekreterliği vardır.

Dünya petrol üretiminin denetimini elinde tutan ve dünya petrol üretiminin yaklaşık yarısını sağlayan OPEC ülkeleri ham petrol rezervlerinin üçte ikisine ve doğal gaz rezervlerinin de üçte birine sahip bulunmaktadır. Bu sebeple dünya petrol piyasasında çoğu zaman etkili olmaktadır.

OPEC 5 Haziran’da Avusturya`da toplandı ve günlük ortalama 30 milyon varil olan üretim kotasını değiştirmedi. OPEC’in bir sonraki toplantısının 4 Aralık'ta düzenleneceğini de belirtmekte fayda görüyoruz.

Aşağıdaki tabloda OPEC’in Eylül 2015 raporunda yayımladığı Dünya petrol talep miktarı görülmektedir. Günlük varil taleplerine göre oluşan tabloda Euro Bölgesi’ndeki yılın ilk 3 çeyreğinde artan talebin yılın son çeyreğinde azalması beklenirken, ABD tarafında talebin artmaya devam ettiği görülmektedir.

Kaynak : OPEC

Yine Eylül 2015 itibariyle OPEC ülkeleri üretim miktarları da aşağıdaki tabloda görülebilir.

Kaynak : OPEC

Aşağıdaki tablodaki veriler gösteriyor ki, küresel petrol arzı Ağustos ayındaki günlük ortalama olan 94.62 bin varilden Eylül ayında 0.53 bin varile gerilemiştir. Bu düşüşte OPEC üyesi olmayan ülkelerin arzındaki azalışın en önemli etken olduğunu söyleyebiliriz.

Kaynak : OPEC

Petrol arz ve talebini etkileyen faktörler

Son dönemdeki gelişmelere bakıldığında, petrol fiyatlarında geçtiğimiz yılın ortasından itibaren kayda değer bir düşüş görülmüştür. ABD’deki kaya petrolü üretiminde gözlenen hızlı artışın yanı sıra, Ortadoğu’daki jeopolitik riskler ve dolayısıyla petrol üretiminin sekteye uğrayabileceği endişeleri, İran’a uygulanan ambargonun kaldırılması ile üretimin artacağı beklentileri fiyatlarda etkili olan arz yönlü gelişmelerden akıllarda kalanlardır.

Talep tarafındaki gelişmelere bakıldığında, Euro Bölgesi’nde devam eden deflasyon tehdidi, Japonya’daki ekonomik aktivitenin devam eden zayıf seyri ve dünyanın ikinci büyük petrol tüketicisi olan Çin ekonomisindeki yavaşlama küresel petrol talebindeki düşüşte baş rolü oynamıştır. Petrol piyasasındaki bu gelişmelere ek olarak FED’in piyasaları oyalayan açıklamalarının etkisiyle ABD dolarında yaşanan dalgalanmalar da petrol fiyatlarındaki istikrar sorununda ön plana çıkmıştır.

Düşen petrol fiyatlarının etkilediği ülkeler

2014 Haziran ayından bu yana sert düşüşler gözlemlediğimiz petrol fiyatlarının birçok ülke ekonomisine zarar verdiği yadsınamaz bir gerçek. Bu noktada bu düşüşe hazırlıksız yakalanan, ekonomisi olumsuz etkilenen, gelirleri düşen bazı ülkelere değinmek gerekiyor..

NORVEÇ

En zengin İskandinav ülkesi Norveç’in ihraç ettiği başlıca malların ham petrol, doğalgaz olduğu göz önünde bulundurulduğunda, düşen fiyatların ülke ekonomisine zarar verdiği söylenebilir. Dünya petrol rezervinin %1’ine sahip Norveç, Avrupa’nın doğal gaz rezervlerine sahip ikinci büyük ülkesidir. Ham petrol fiyatlarındaki düşüşün enerji yatırımlarını vurduğu Norveç’te petrol şirketleri 20,000'den fazla kişiyi işten çıkarırken, ülkedeki işsizlik oranı yüzde 4,3 ile 11 yılın en yükseğini gördü.

RUSYA

Rusya'nın en çok ihraç ettiği ürün olan petrolün aşağı yönlü seyrinin Rus ekonomisine negatif yönde etkisi devam ediyor. Düşen petrol fiyatı, Batı Avrupa ülkelerinin uyguladığı yaptırımlar ve rublenin gelişen ekonomiler arasında en düşük seyreden para birimi olmasıyla Rusya ekonomisi 2015 yılı 1. çeyreğinde yüzde 1.9 daraldı. Rusya Enerji Bakanlığı son yaptığı açıklamada petrol varil fiyatlarının 2016 yılında 60-70 dolar aralığında olmasını beklediklerini dile getirse de, ham petrol fiyatların üç ayı aşkın bir süredir 60 doların altında işlem gördüğünü hatırlatmakta fayda var.

KANADA

Ülke ekonomisinin lokomotifi olmuş petrol ön plana çıkarken, Kanada net enerji ihracatçısı bir ülke konumuna gelmiştir. Kanada da düşen petrol fiyatlarından olumsuz etkilenen ülkeler arasında ilk sıralarda yer almaktadır. 173.2 milyar varil ürettiği petrolün çoğunu Amerika ve Avrupa'ya ihraç eden Kanada, Amerika'nın en büyük yabancı petrol tedarikçisi konumundadır.

VENEZUELA

Dünyanın en geniş petrol rezervlerine sahip ülkeler arasında başı çeken Venezuela düşen petrol fiyatlarıyla zor bir dönemden geçmektedir. Petrolün ihracat gelirlerinin yaklaşık yüzde 95'ini oluşturan ülkenin artan borçlarını ödeyememesi halinde temerrüde düşme olasılığı konuşulmaktadır.

NİJERYA

Petrolün devlet gelirin yüzde 80'ini oluşturduğu Nijerya en zengin Afrika ülkelerinden biridir. Petrol fiyatının düşmesiyle azalan ihracat gelirleriyle hükümet ciddi bir bütçe açığıyla karşı karşıya gelmiş durumda. Afrika'nın en büyük ekonomisi olan ve dünyadaki petrol arzının yüzde 3'ünü karşılayan Nijerya'da devlet gelirlerinin büyük bir kısmını 1970'lerden beri petrol oluşturmaktadır.

IRAK

140.3 milyar varil ile OPEC ülkeleri arasında en büyük üreticilerden olan Irak'ın devlet destekli ekonomisi petrol üzerinden işlemektedir. 2014'te petrol fiyatları sert bir şekilde düştüğünde devlet gelirlerinin de yüzde 30 oranında düştüğünü hatırlatmakta fayda var.

SUUDİ ARABİSTAN

Dünyanın en büyük petrol ihracatçısı olan Suudi Arabistan’ın petrol fiyatlarının varil başına 50 doların altına gerilemesi ile güçlük çektiği göze çarpmaktadır. Ülke merkez bankası tarafından tutulan net yabancı varlıklar, düşüşü 7. aya taşıyarak 654.5 milyar dolara indi. Suudi Arabistan’ın net yabancı varlıkları Ağustos’ta 31 ayın en düşük seviyesine indi. Petroldeki gerileme, Suudi Arabistan’ın kamu maliyesini baskılarken, hükümeti tasarruf yapmaya ve 2007’den bu yana ilk kez tahvil satışı yapmaya ittiğini de unutmamak gerekiyor.

Sonuç

Petrol stratejik önemi büyük bir emtia olduğundan, fiyatının sadece arz ve talep bileşenleri doğrultusunda belirlenmediğini söylemek mümkündür. Spekülatörlerin de bu noktada piyasaya likidite sağladığını ve bu sebeple fiyatlar üzerinde önemli etkileri olduğu unutulmamalıdır.

Petrol fiyatları uzun süre ortalama 100 USD/varil’in üzerinde seyrederken, 2014 yılı ortasından itibaren ABD’de artan kaya petrolü üretimi, küresel büyüme endişeleri ve zayıf ekonomik görünümle birlikte en büyük ikinci petrol tüketicisi olan Çin ekonomisinde gözlenen yavaşlama eğilimi de petrol talebindeki düşüş kaygıları ile fiyatları olumsuz yönde etkilemiştir. OPEC’in 2014 Kasım ayında ve bu yılın Haziran ayındaki toplantılarında üretimi kısmak yerine aynı miktarda devam etme kararı alması fiyatlardaki düşüşü tetiklemiştir. Ham petrol fiyatlarının beklenenden daha uzun bir süre 40-60 USD/varil seviyelerinde seyretmesi beklenmektedir.