Merkez Bankası’nın (TCMB) Merkezin Güncesi isimli blog sayfasında ‘Dijital Türk Lirası: Fayda ve Fırsatlar’ başlıklı bir analize yer verildi. Analizde, TCMB’nin, Merkez Bankası Dijital Parası (Dijital Para) için faaliyetlerine 2020’de kavram ispatı çalışmaları ile başladığı aktarılarak, kavram ispatı çalışmasının başarıyla tamamlandığı duyuruldu. Bunun ardından da Merkez Bankası Dijital Türk Lirası AR-GE Projesi ile çalışmalara devam edildiği bildirildi. Dijital Türk lirası hesapları için banka hesabı gerektirmeyen bir model tasarımın ön plana çıktığı ifade edilen analizde, iki katlı model gözetilmekle birlikte ödeme ve transfer işlemleri için belli bir finansal aracı kuruma bağımlılık oluşmamasının hedeflendiği aktarıldı.
İLK FAZ TAMAMLANDI
İlk faz kapsamında, gerekli ortamların kurulmasına yönelik çalışmaların 2022’de başlatıldığı ve aynı yılın sonunda pilot testlerde Dijital Türk Lirası Sistemi üzerinde ilk ödeme işlemlerinin başarıyla gerçekleştirildiği anımsatılan analizde, pilot testlere 2023’te de devam edilerek ilk fazın tamamlandığı belirtildi. TCMB’nin, Aralık 2023’te yayımladığı Faz-1 Değerlendirme Raporu’nda, projenin bu aşamasında benimsenen mevcut tasarım tercihleri ve yaklaşımlarının detaylı şekilde kamuoyu ile paylaşıldığı hatırlatılarak, “Faz-2 çalışmaları kapsamında, AR-GE faaliyetlerinin yürütülmesinin yanı sıra dijital Türk lirasının iktisadi, hukuki ve güvenlik boyutları da kapsamlı olarak ele alınıyor” ifadesi kullanıldı.
ANLIK VE 7/24 DOLAŞIM
Analizde, dijital Türk lirasının, dolaşıma girdikten sonra tamamlayıcı bir ödeme kanalı oluşturulması, finansal kapsayıcılık oranının artırılması, gelişen yenilikçi kullanım alanları için bir taban oluşturulması ve ödemelerde bölünmüşlüğün azaltılması gibi çeşitli katkılar sağlamasının beklendiği aktarıldı.
Halihazırda, TCMB tarafından finansal kuruluşlar üzerinden vatandaşların kullanımına sunulan ödeme sistemlerinin bulunduğu belirtilen analizde, şu değerlendirmelere yer verildi:
“Mevcut dijital ödemelerde kullanılan banka parasının dolaşımına ek olarak dijital para sistemi ile Merkez Bankası parasının da dijital olarak anlık ve 7/24 dolaşımı sağlanacak. Bankacılık sistemine erişim ve katılımın yaygın olduğu ülkemizde, finansal kapsayıcılığın projenin öncelikli hedefleri arasında yer almadığı değerlendiriliyor. Bununla birlikte dijital Türk lirası, dijital ödeme hizmetlerine her vatandaşın erişebilmesini sağlamak için önemli bir fırsat olacak. Vatandaşlar, dijital para hizmetine erişim için kullandıkları finansal aracı kurumlara ödeme işlemleri yönünden bağımlı olmayacaklar.”
‘ENTEGRASYON SAĞLIYOR’
Analizde, dijital para ve kaydi para arası dönüşümler için mevcut TCMB ödeme sistemleriyle entegrasyon da sağlandığı vurgulandı. TCMB’nin, dijital Türk lirasını anlık ödeme sistemi FAST’a paralel ayrı bir çözüm olarak tasarladığının altını çizilerek, şunlar kaydedildi: “Vatandaşların kullanımına sunulan dijital merkez bankası parası ile tamamlayıcı bir ödeme kanalının varlığı, parasal egemenliğin sürdürülmesine hizmet edebilir ve hem kullanıcı tercihleri için çeşitlilik hem de olağanüstü durumlar için yedeklilik sağlayabilir. Mevcut ödeme sistemleri altyapıları üzerine inşa edilen ve merkez bankası parasını kullanıcıya sunan ek bir ödeme kanalı kurulması mümkün olmakla birlikte böyle bir çözüm mevcut sistemlere bağımlı olunması sebebiyle istenilen yedekliliği sağlayamaz.”
DEEPSEEK SONRASI KRİPTODA SERT DÜŞÜŞ
MUADİLLERİNE göre daha düşük maliyetle geliştirilen DeepSeek, kripto piyasasını derinden etkiledi. Kripto para piyasasının itici gücünü yapay zekanın oluşturması; aynı zamanda kripto para madenciliği için çip kullanımının büyük önem taşıması bu düşüşte etkili oldu. Nvidia ve diğer teknoloji firmaları kayıplarının bir kısmını geri kazansa da Bitcoin’de yüzde 5’i aşan değer kaybı, yaşandı. Bitcoin, 104 bin 81 dolar seviyesindeki direncinden gelen satış baskısıyla 100 bin 284 dolara kadar geri çekildi. Ethereum, 3 bin 240 dolar seviyesinden gelen satış baskısıyla 3 bin 36 dolara geriledi.
Altcoin olarak nitelendirilen diğer kripto para birimlerindeki kayıp ise yüzde 15’i buldu. Blokzincir temelli yapay zeka projeleri de kayıpların en çok yaşandığı alanlar arasında yer aldı. Bu düşüş sonrası kripto para birimlerinin toplam piyasa değeri, 3.6 trilyon dolardan 3.3 trilyon dolar seviyelerine indi. Konuyla ilgili değerlendirmelerde bulunan Beykent Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mustafa Batuhan Tufaner, Deepseek’in daha düşük maliyetle daha verimli bir yapay zeka hizmeti sunmasının büyük maliyetli projeleri tehlikeye atacağı beklentisi yarattığını ve bunun da kripto varlıklarda düşüşe yol açtığını belirtti.