Geçtiğimiz yıl haziran ayında bir varil Brent petrolün fiyatı 115 dolar civarında, yani o dönem ki kur ile yaklaşık 243 liraydı. Aynı dönemde benzinin litre fiyatı ise 5.02 liraydı. Brent petrolün dünkü seviyesi olan 36.32 dolardan güncel dolar kuru ile hesaplandığında, bir varil Brent petrolün fiyatı 105 liraya karşılık geliyor.
Benzinin litre satış fiyatı ise 4.28 lira. Bu anlamda, petrolün varil fiyatı 1.5 yılda yüzde 68.7 değer kaybetti. Petrol TL bazında da yüzde 56.8 ucuzlarken, pompa fiyatı sadece yüzde 14.7 civarında ucuzladı.
BRENT PETROL FİYATLARINDAKİ SON DURUM İÇİN TIKLAYIN...
Hürriyet'ten Merve Erdil'in haberine göre; bunun temel sebebi ise akaryakıt üzerindeki vergi yükü. Vergi yükü hem Avrupa’da çoğu ülkede hem de Türkiye’de tüketicinin petrol fiyatlarındaki düşüşü hissetmesine engel oluyor. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun (EPDK) kasım ayı petrol ve LPG piyasası fiyatlandırma raporuna göre, ürün fiyatı 1.04 lira olan benzin; rafineri, ÖTV+KDV, gelir payı, ana dağıtım şirketi ve bayi marjlarının eklenmesiyle pompada 5 liraya yaklaşıyor. Devlet 100 TL’lik akaryakıtın ortalama 60 lirasını vergi olarak alıyor.
YÜZDE 11 KÂR
EPDK fiyatlandırma raporuna göre, 95 oktan kurşunsuz benzinin ürün fiyatı 1.04 lira. Bunun üzerine 0.04 TL toptancı marjı, 0,00254 TL gelir payı, 0,43 TL dağıtıcı ve bayi marjı toplamına ilaveten 2.84 TL vergiler ekleniyor. Böylece 1.04 liralık ürünün nihai satış fiyatı 4.35 liraya yükseliyor.
Yani benzinin litre başına 4.35 lira olan pompa fiyatının yüzde 65.3’ünü vergi, kalan kısmını ise yüzde 23.9 ile ürün maliyeti ve yüzde 10.8 ile piyasada faaliyet gösteren şirketlerin masrafları ve brüt kar marjı oluşturuyor.
TOPLAM VERGİNİN YÜZDE 15’İ
Motorinde de benzer bir tablo söz konusu. İstanbul Avrupa yakası fiyatlarına göre, bir litre standart motorinin kasım ayı ortalaması 3.72 liraydı. Bunun 1.07 lirasını ürünün fiyatı, 2.16 lirasını toplam vergiler, 0.46 lirasını dağıtıcı ve bayi karı, 0.03 lirasını toptancı marjı ve 0.00254 lirasını ise gelir payı oluşturuyor.
Bu veriler incelendiğinde, pompada litresi 3.72 liradan satılan motorin fiyatının, yüzde 58.1’ini vergi, yüzde 28.8’ini ürün maliyeti, yüzde 13.1’ini ise piyasada faaliyet gösteren şirketlerin brüt kar marjı oluşturuyor. Avrupa’da da benzinden alınan vergi yüzde 50 ila 70 arasında değişiyor. Avrupa Birliği’nde Hollanda gibi ülkelerdeki ortalama gelir düzeyi ile Türkiye’deki ortalama gelir düzeyi kıyaslandığında, gelirde akaryakıtın aldığı pay farklılık gösteriyor. Türkiye’de akaryakıt ürünlerinden toplanan vergiler, toplam vergilerin yüzde 15’ini oluşturuyor.
Türkiye’deki sürücüler dünyanın en pahalı akaryakıtını kullananlar listesinde yerini koruyor. Maliye’nin petrol ve doğalgazdan aldığı ÖTV, 2015 yılının ilk 6 ayında yüzde 12.5 artışla 23 milyar 740 milyon liraya çıktı. Pompa fiyatlarını etkileyen diğer bir olay da dolar kurundaki artış oldu. Türkiye’nin en önemli cari açık kalemlerinden petrolün varil fiyatındaki düşüş, kurdaki artış nedeniyle bire bir iç piyasaya yansımıyor.
Fiyatların düşmesini engelleyen küçük bir etken ise firmaların stokları. Dağıtım şirketlerinin ellerindeki yüksek fiyattan almış oldukları ürünlerin de düşük fiyattan elden çıkartılmaması için fiyat düşüşleri hemen yansıtılmıyor. Sektör temsilcileri, yaptıkları açıklamalarda musluktan bedava aksa dahi benzini 2.57 liradan ucuz alamayacağımızı söylerken; kamu ise zaman zaman akaryakıt şirketlerinin fiyat metodolojisine uymadığını söyleyerek, tavan fiyat uygulaması getiriyor.
AKARYAKITA VERGİ ZAMMI GELEBİLİR
Akaryakıt vergilerinde, yılbaşı itibariyle zam bekleyenler de var. Sektör temsilcileri, akaryakıttan maktu alınan özel tüketim vergisinde (ÖTV) en son güncellemenin 2013 yılında yapıldığına işaret ederek, “Akaryakıttan alınan özel tüketim vergisi maktu, yani fiyatlar düşse de vergi tutarı oransal değil net bir rakam olarak alınıyor. Hatta akaryakıt fiyatları düştüğünde vergi geliri düşmesin diye arttırılıyor.
Petrol fiyatlarının bu seviyesi dikkate alındığında yılbaşında ÖTV’ye zam gelebilir” diyor. Hürriyet Ekonomi yazarı Erdal Sağlam da geçtiğimiz günlerde yazısında, “Bir işadamı Maliye’nin akaryakıt vergilerinde artışı tartıştığı haberleri aldıklarını söyledi. 40 dolarlara inen petrol fiyatlarına rağmen akaryakıta zam gelmesi halinde, bunun tüm mallara yayılacağını anlatan işadamı, talebin olumsuz etkileneceğini söyledi” demişti.
20 DOLAR ÖNGÖRÜSÜ
Diğer yandan Goldman Sachs, OPEC’in aralık ayı toplantısında üretimi azaltmaktan geri durmasının ve şu anda zayıf olan temel göstergelerin daha da kötüleşmesinin etkisiyle petrol fiyatlarında gerilemenin devam edeceği beklentisini yineledi. Petrol fiyatı için 20 dolar/varil dip öngörüsünün arkasında duran Goldman Sachs, petrol fiyatının bu seviyeye düşmesi halinde şirketlerin zarar etmekten kaçınmak için üretimlerini kısmak zorunda kalacaklarını savundu. Suudi Arabistan başta olmak üzere petrol üreten 13 ülke son yıllarda günlük petrol üretimini 30 milyon varilde tutuyor.
*Türkiye fiyatı dünkü kur ve pompa fiyatı ile hesaplanmıştır. Avrupa verileri 14 Aralık’a aittir.