Türkiye, bu ‘gaz formülü’yle 8.5 milyar dolar zarar ediyor

Mavi Akım’dan gelen doğal gazın fiyat formülünü değiştiren 19 Kasım 2003 tarihli anlaşma ve zeyilname ortaya çıktı. Yeni anlaşma ile formül F1’den F0’a çevrildi. Böylece 25 yıl boyunca gelecek doğal gazın Türkiye’ye maliyeti 3.7 milyar dolar arttı. Petrol de yükselince bu rakam 8.5 milyar dolara dayandı.

TÜRKİYE’nin Mavi Akım’dan aldığı doğal gaza 2025 yılına kadar 8.5 milyar doları aşan fazla ödeme yapacağını belgeleyen 19 Kasım 2003 tarihli protokol ile zeyilname ortaya çıktı. Zeyilnameye göre Türkiye, daha önce ısrar ettiği ‘F1’ formülünden vazgeçip Rus tarafının istediği ‘F0’ formülünü kabul etti. Bu nedenle daha anlaşmanın imzalandığı gün 3 milyar 748 milyon dolar olan doğal gaz faturasındaki kabarıklık, petrol 58 dolara geldiği için 1 Nisan itibariyle 8.5 milyar dolara ulaştı. Mavı Akım’la ilgili süreç şöyle gelişti:

İLK ANLAŞMA:

BOTAŞ ile Gazexport arasında Mavi Akım Doğalgaz Alım Satım Sözleşmesi’nin ilk müsveddesi 24 Eylül 1997’de, ikinci müsvedde 3 Ekim’de paraf edilirken sözleşme 15 Aralık 1997’de imzalandı. Sözleşmenin 8’inci maddesinde müsveddelerdeki formül yer aldı. Botaş ile Turusgaz arasında imzalanan 1 Kasım 1996 tarihli müsveddede, 10 Aralık 1996 tarihli Gazexport ile Turusgaz arasındaki sözleşmede ve 18 Şubat 1998 tarihli Botaş ile Turusgaz arasındaki sözleşmede aynı formül vardı.

FORMÜL SAVAŞI:

Mavı Akım’dan ilk gaz 2003 Şubat’ında, Gazexport-Snam Trading’in gönderdiği ilk fatura da 2003 Mart’ında geldi. Faturada sözleşmedekinden farklı formül olduğunu gören BOTAŞ, 7 Mart tarihli bir yazı ile formüle itiraz edip, sözleşmedeki (F1) formüle uygun ödeme yaptı. Faturaları da düzeltmeleri için Gazzexport’a iade etti. Burada Botaş’ın hesapladığı fiyat bin metreküp için 109.379 dolar, Gazexport’unki ise 136.038 dolara denk geliyordu. Botaş, 13 Aralık 2003’te Gazexport’a faks mesajı çekerek faturadaki fiyatın sözleşmedekini yansıtmadığını, bu nedenle Gazexport ile Snam’ı Ankara’ya davet etti. Gazexport 14 Mart’ta Botaş’a yazdığı yazı ile formülün basit yazım hatasından kaynaklandığını belirterek, faturanın kendi gönderdikleri fiyattan ödenmesini istedi. Bu sırada Enerji Bakanı Hilmi Güler, Türkiye’nin formülünün geçerli olduğunu belirterek gaz alımının 6 ay durdurulduğunu açıklarken Botaş da 1 Nisan 2003’te Avşar Hukuk bürosundan formül için tahkime gidilmesi halinde ne olacağına ilişkin görüş aldı. Hukuk bürosu, sözleşmedeki formülün uygulanması gerektiğini vurguladı. Botaş, 9 Nisan’da formülün hatalı olmadığını yeniden Gazexport’a bildirirken şubat faturasını iade etti. Botaş yönetim kurulu da 10 Nisan’da 2003/21-184 nolu kararı ile ödemelerin 15 Aralık 1997 tarihli sözleşmedeki formüle göre yapılması kararı aldı. Botaş, 14 Nisan’da da Kuntalp-Arkan-Pekgüçlü-Işıkyıldız Hukuk Bürosundan yeni görüş istedi. Bu büro da tahkime gidilmesi halinde Botaş’ın kaybetme olasılığının düşük olduğunu bildirdi. 26 Haziran’da Botaş, Gazexport’a kendi atadığı hakemini bildirerek tahkim sürecini resmen başlattı.

Türkiye bu formülde neden zarara giriyor

DOĞAL gaz fiyat formülleri petrol ve petrol ürünleri fiyatlarına bağlı olduğu için, petrol fiyatlarındaki artış doğal gaz fiyatını da yükseltiyor. Türkiye, yeni formül nedenle burada da kayba uğruyor. Çünkü, Fı formlü artan petrol fiyatlarında daha düşük doğal gaz fiyatı verirken, Fo formülü bu oranı daha fazla yükseltiyor. Bu da fiyatlardaki artış devam ettikçe Türkiye’nin kaybetmesi, ancak fiyatlar 28 doların(1997’deki petrol fiyatı) altına düşerse kazanacak. Formülün değişimi Rus’yadan Bulgaristan üzerinden alınan iki hattaki doğal gazın fiyatının yükselmesine de neden oldu. Buna göre, eğer formül değişikliği olmasaydı, yıllık 6 milyar metreküp doğal gaz alınan ilk hatta fiyat 162.5 dolar olacaktı, değişiklik nedeniyle fiyat 169.5 dolara yükseldi. Yıllık 8 milyar metreküp doğal gaz alınan ilave batı hattnın fiyati da aynı şekilde 166.5, yerine 169.5 dolara çıktı. Öte yandan anlaşmanın 2003 yılbaşından itibaren işleme konarak Kasım ayına kadar alınan 600 milyon metreküp doğalgaz için 9.2 milyon dolar fark ödenmesi de ayrı bir kamu zararı olarak görülüyor.

EPDK, ‘ek yük getirmeme’ koşuluyla onay verdi

BOTAŞ Mavi Akım için tahkime gitme kararı alınca Gazprom Başkanı A. Miller 10 Temmuz’da Türkiye’ye gelerek, uyuşmazlığın çözümü için Enerji Bakanı Hilmi Güler ile görüşme yaptı. Görüşme sonucunda tahkim sürecinin devam ettiği, tarafların çözüm için çaba gösterdiği açıklandı. 30 Temmuz’da da Güler, Gazprom Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Y. Kamarov ile buluştu ve tahkim sürecini askıya almayı kararlaştırdıklarını söyledi. Açıklamada formülle birlikte Rusya’dan doğal gaz alımına ilişkin bütün anlaşmaların, fiyat da dahil tüm ticari şartların yeniden gözden geçirileceği belirtildi. Böylece Botaş’ın tahkim sürecinde olduğu bir tarihte Güler, Botaş Yönetim Kurulu kararı olmadan tahkimi askıya aldığını açıkladı.

KARAR SONRADAN:

Botaş Yönetim Kurulu, 4 Ağustos’ta tahkim sürecinin askıya alınması ile ilgili olarak mutabakat zaptı imzalanması; 13-14 Eylül 2003 tarihinde de Gazexport anlayış zeminine ulaşılması halinde ortak anlayış metni ve bu metne dayalı zeyilnamelerin hazırlanarak Yönetim Kurulu’na sunulması, onaylanmasından sonra da geçerli olması konusunda Genel Müdürlüğe yetkilerini verdi. Ardından iki kurum tahkim sürecinin askıya alındığına dair Mutabakat Zaptı’nı 22 Ekim’de imzaladı.

FORMÜL DEĞİŞİYOR:

Gazexport ve Botaş 5 Kasım günü de tüm Rus alım satım kontratlarının; fiyat, al ya da öde oranları, sınır teslim basıncı gibi çeşitli maddelerinde anlaşmaya vararak bu ana konuları içeren doküman ve ekleri 14 Kasım’a kadar hazırlayıp uygulamaya koyma kararı aldı. İlgili dokümanlar 19 Kasım 2003 tarihinde imzalandı. Bu çerçevede; diğer kontratlarla birlikte Mavi Akım Kontratı için de ortak bir fiyat formülü üzerinde anlaşmaya varıldı. Ardından yasal zorunluluk nedeniyle Enerji Piyasası Kurulu’ndan(EPDK) onay istendi. EPDK ise onayı, 19 Kasım tarihli Protokol ve Zeyilnamelere, ‘Hazine’ye ek yük getirmemek’ kaydıyla verdi.