Tek haneyle rahatladık enflasyon tarihine daldık

DEVLET İstatistik Enstitüsü (DİE), Türkiye’nin ‘uzun süren kötü bir anı’ olarak geride bırakmaya başladığı enflasyon tarihinin seyrini çıkardı. Türkiye tarihinde değişik kuruluşlar tarafından değişik zamanlarda ve farklı bazlarda hesaplandığı için bir rakam karmaşası da yaşanan geçmişe dönük enflasyon oranlarını DİE bir araya getirip tek bir seri oluşturdu. DİE’nin enflasyon karşılaştırmalarıyla ilgili farklılıkları da giderecek olan serisi Türkiye’de enflasyon dönemeçleriyle ‘demokrasinin’ dibe vurduğu dönemlerin paralelliğini de ortaya çıkardı.

DİE’nin tüketici fiyatlarını esas alarak oluşturduğu seriye göre Türkiye, yıl sonu enflasyonu hariç, yüksek enflasyonla ilgili tüm rekorlarını 24 Ocak kararlarının uygulandığı 1980 yılında kırdı. Süleyman Demirel’in AP azınlık hükümetinin görevde olduğu 1980 yılı, Türkiye tarihinin yüzde 116.6’yla en yüksek 12 aylık ortalamalara göre enflasyon oranınının yaşandığı yıl oldu. Ay sonları itibarıyla yine Türkiye tarihinde en yüksek yıllık enflasyonuna da yüzde 138.7’yle yine Haziran 1980’de ulaşıldı. Şubat 1980 ise yüzde 26.9’la en yüksek aylık enflasyon oranının yaşandığı ay oldu. Yıl sonu enflasyon rekoru ise kriz yılı olan Tansu Çiller’in başbakanlığındaki DYP-SHP koalisyon hükümeti döneminde; 1994 yılında yaşandı. 1994 yılında Türkiye’de yıllık enflasyon yüzde 125.5’e kadar çıktı. Mart 1994 ise yüzde 24.7’yle en yüksek ikinci aylık enflasyonun yaşandığı ay oldu.

EKSİ ENFLASYONLAR DA VAR:

DİE’nin çalışması Türkiye’nin 1938 yılından sonraki dönemde yıllık ortalama bazda eksi enflasyon yaşadığı yıllar da olduğunu ortaya çıkardı. Buna göre 1947 yılında yıllık ortalama fiyatlar yüzde 6.6, 1950 yılında yüzde 3.1, 1961 yılında yüzde 0.7 oranında azaldı. Mart-Eylül 1968 dönemi ise enflasyon tarihine ay sonları itibarıyla yıllık bazda enflasyonun eksi olduğu bir dönem olarak geçti. Haziran 1968 ise eksi yüzde 4.01’le yıllık bazda fiyatların en fazla düştüğü ay oldu. Temmuz 1966 ise yıllık enflasyonun sıfır olduğu bir ay olarak kayıtlarda yer aldı. 1964 yılından sonraki dönem için hesaplanan yıl sonu enflasyon oranları açısından ise en düşük oran yüzde 0.53’le 1968 yılında ortaya çıktı.

KİLOMETRE TAŞLARI:

DİE’nin söz konusu çalışması Türkiye’nin 1938 yılından sonra ilk çift haneli yıllık enflasyonla (12 aylık ortalamalara göre) 1941 yılında tanıştığını gösteriyor. İkinci Dünya Savaşı’na rastlayan 1942 yılında yüzde 68.7’yle, 1943 yılında da yüzde 37.2’yle çift haneli olarak kalan enflasyon 1944 yılında yüzde 8.1’e indi. Türkiye 1955 yılında yüzde 18.6’yla yeniden çift haneli enflasyon yaşadı. Ancak 1956’da yüzde 2.7’ye inen yıllık ortalama enflasyon, 1957-1958 ve 1959 yıllarında da (sırasıyla yüzde 13.5, yüzde 20.5 ve yüzde 28.5) çift haneli olarak kaldı.

DİE’nin çalışması nasıl yapıldı

DİE söz konusu çalışmayla Türkiye’nin 1938 yılından bu yanaki 12 aylık ortalamalara göre enflasyon (TÜFE) ile 1964 yılından bu yanaki aylık ve ay ve yıl sonları itibarıyla yıllık enflasyon oranlarını ortaya çıkardı. 1939 yılından 1982 yılına kadar olan dönem için DİE’nin 1938 yılı 100 bazlı Ankara tüketici fiyatları endeksi, 1983 yılından sonrası için de Türkiye geneli tüketici fiyatlarındaki yıllık ortalama artışlar ortaya çıkarıldı. Aylık ve ay sonları itibarıyla yıllık enflasyon ise 1964-1968 yılları arası 1958=100 temel yıllı Ankara tüketici fiyatları, 1969-1982 yılları arasındaki veriler 1968=100 temel yıllı Ankara tüketici fiyatları, 1983-1989 yılları arasındaki veriler 1978-79=100 temel yılı Türkiye tüketici fiyatları, 1990-1995 yılları arasındaki veriler 1987=100 temel yıllı Türkiye tüketici fiyatları, 1996-2004 yılları arasındaki veriler ise 1994=100 temel yıllı Türkiye tüketici fiyatları endeksi esas alınarak yapıldı.

Enflasyon arttıkça demokrasi azalıyor

ORTAYA çıkarılan seri, enflasyonla Türkiye’deki demokratik süreç arasında da yakın bir ilişki olduğunu gösteriyor. Enflasyonun yukarı doğru gittiği dönemlerde demokrasi ‘dibe’ vuruyor. 1957-59 yılları arasındaki çift haneli enflasyon döneminin arkasından 27 Mayıs 1960’ta Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) yönetime el koydu. Enflasyonun bu yıla kadar çift haneli olarak kalmaya devam ettiği sürecin ilk yılları olan 1972 yılında 12 Mart Muhtırası yaşandı. Türkiye’nin tüm enflasyon rekorlarını kırdığı 1980 yılında ise 12 Eylül günü yeniden silahlı kuvvetler yönetime el koydu.

Eylül, ekim ve nisan enflasyon ayları

1946 yılı ile 2004 yılları arasındaki aylık ortalamalar, Türkiye’de enflasyonun en yüksek seyrettiği ayların sırasıyla, eylül, ekim ve nisan olduğunu ortaya çıkardı. Söz konusu dönemde enflasyonun eylül ayı ortalamaları yüzde 4.66 olarak hesaplandı. Enflasyonun ekim ayı ortalaması yüzde 4.20, nisan ortalaması ise yüzde 3.92 oldu. Bu ayları yüzde 3.54’le ocak, yüzde 3.2’yle şubat, yüzde 3.09’la mart, yüzde 3.7’yle kasım, yüzde 2.2’yle aralık, yüzde 2.05’le mayıs ayı izledi. En düşük ortalamalar ise yüzde 1.36 ile temmuz, yüzde 1.47 ile haziran, yüzde 1.76 ile de ağustos ayı oldu.