Tüm olumsuz dış etkenlere rağmen 2004,Türkiye ekonomisinde olumlu gidişin sürdüğü, enflasyonda yeniden ´tek haneli´ rakamlara inildiği yıl olurken, büyümede son 14 yılın rekorunun kırılması bekleniyor. Ekim sonu itibarıyla 10.7 milyar dolara ulaşan cari açık, ´sürdürülebilirlik´ yönüyle endişe konusu olurken, Türkiye 2004 yılını´´düşük enflasyon-yüksek büyüme´´ ile kapatmaya hazırlanıyor. Ekonomi, 2004´ün 9 ayında yüzde 9.7 oranında büyürken, 2005 programına göre büyümenin yüzde 10, beklentilere göre ise yine yüzde 9.7´ler düzeyinde olması bekleniyor. Yılın üçüncü çeyreğinde ´beklentilerin altında´ yüzde 4.7 olarak gerçekleşen büyüme hızı ise yılın tamamına dönük büyüme beklentisini aşağıya çekici unsur olarak dikkati çekiyor. En son 1990 yılında yüzde 9.4´lük bir büyüme sağlanmıştı. Yıllık enflasyon ise Kasım ayı itibariyle TÜFE´de yüzde 9.8, TEFE´de yüzde 14.4 oldu. Katılım Öncesi Ekonomik Program´a göre önümüzdeki 3 yıllık dönemdemilli gelirde yıllık yüzde 5 oranında büyüme sağlanması, enflasyonun gelecek yıl yüzde 8, 2006´da yüzde 5, 2007 yılında ise yüzde 4´e çekilmesi hedefleniyor. Ayrıca iç borçlanmada ihalelerde 2003 sonunda yüzde 45´ler düzeyinde olan ortalama bileşik faiz, 14 Aralık itibarıyla yüzde 23.36´lara geriledi. İşsizlik sorununun çözümü kapsamında da, 2005-2007 döneminde 1 milyon 650 bin yeni istihdam yaratılması öngörülüyor. Veriler ışığında ekonomide bu yıl yaşanan gelişmeler, konu başlıkları halinde özetle şöyle:
-ENFLASYON-
2003 yılı içinde aylık bazda eksili rakamları yakalayan enflasyon,2004 yılında da düşük seyrini sürdürdü ve toptan eşya fiyatlarında (TEFE) 27 yıl 11 ay, TÜFE´de ise 32 yıl aradan sonra yeniden tek haneli rakamlara ulaşıldı. 2004 yılı Şubat ayında yüzde 9.14´e gerileyerek tek haneli rakama düşen enflasyon, kasım ayı itibariyle yıllık TEFE´de yüzde 14.40, TÜFE´de yüzde 9.79 oldu. Enflasyon, 2003 yılında toptan eşyada yüzde 13.9, tüketicide ise yüzde 18.4 olmuştu.
-BÜYÜME HIZI-
Krizlerin ardından yeniden büyüme sürecine giren ekonomi, 2004 yılında da bu eğilimini sürdürdü. Türkiye ekonomisi, bu yılın dokuz ayında yüzde 9.7 büyüdü. DİE´ye göre, gayrı safi milli hasıla (GSMH) cari fiyatlarla bu yılın 9 ayında 306 katrilyon 643.4 trilyon lira oldu. Büyüme hızı Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarını kapsayan yılın üçüncü 3 aylık döneminde ise geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 4.7 oldu. Yılın üçüncü 3 ayında, GSMH cari fiyatlarla 132 katrilyon 467.5 trilyon lira olarak belirlendi. 2001 yılında eksi yüzde 9.5 olan büyüme hızı, 2002´de tekrar artıya dönmüş ve yüzde 7.8 olmuştu. 2003 yılında ise büyüme hızı yüzde5.9 olurken, GSMH cari fiyatlarla 356 katrilyon 680.9 trilyon lira düzeyinde gerçekleşmişti.
-İSTİHDAM-
Bu yılın ikinci çeyreğinde yüzde 9.4´e gerileyen işsizlik oranı, üçüncü çeyrekte yüzde 9.5´e yükseldi. 2004 yılının üçüncü çeyreğinde toplam istihdam 22 milyon 874 bin olurken, işsiz sayısı 2 milyon 390 bin olarak tahmin edildi. İşsizlik oranı 2003 yılı üçüncü çeyreğinde yüzde 9.4 olmuş, toplamistihdam 22 milyon 411, işsiz sayısı ise 2 milyon 328 olarak belirlenmişti.
-SANAYİ ÜRETİMİ-
Sanayi üretimi, geçen yıl Ocak-Ekim döneminde yüzde 7.9 oranında artış gösterirken, bu yıl aynı dönemde yüzde 10.5 oranında artış gösterdi. 2004 yılının on ayındaki üretim artışı, imalat sanayinde yüzde 11.2, elektrik, gaz ve su sektöründe yüzde 7.0, madencilik sektöründe de yüzde 2.8 oldu. Geçen yılın tamamında ise üretim madencilik sektöründe yüzde 4.0 azalırken, imalat sanayi sektöründe yüzde 9.7, elektrik gaz ve su sektöründe yüzde 8.4, toplam sanayide ise yüzde 9.1 oranında artmıştı. Öte yandan geçen yıl Aralık ayında yüzde 80 olan üretim değeri ağırlıklı kapasite kullanımı, bu yıl Kasım ayında yüzde 83.4´e yükseldi. Bu arada Ocak-Kasım´da, tam kapasite ile çalışamama nedenlerinin başında yüzde 57.9 ile iç pazardaki talep yetersizliği geldi. Dış pazardaki talep yetersizliği yüzde 15.9, mali imkansızlıklar yüzde 2.4, yerli mallarda hammadde yetersizliği yüzde 3.4, işsizlikle ilgilimeseleler yüzde 3.7, ithal mallarda hammadde yetersizliği yüzde 1.3 pay aldılar.
-KONSOLİDE BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ...-
2004 yılı konsolide bütçesi, Ocak-Kasım döneminde 24 katrilyon 394trilyon lira açık verdi. 11 ayda bütçe harcamaları 123 katrilyon 117 trilyon lira, bütçe gelirleri ise 98 katrilyon 723 trilyon lira olarak gerçekleşti. Söz konusu dönemde, önemli performans kriterlerinden faiz dışı bütçe fazlasında 27 katrilyon 906 trilyon lira oldu. Geçen yılın tamamındabütçe gelirleri 100 katrilyon 250.4 trilyonlira, harcamaları 140 katrilyon 454.8 trilyon lira düzeyinde gerçekleşirken, bütçe açığı 40 katrilyon 204.4 trilyon lira olmuştu.
-DIŞ TİCARET-
2004 yılının 10 aylık döneminde ihracat 50 milyar 568 milyon dolar, ithalat 78 milyar 159 milyon dolar dolar, dış ticaret açığı 27 milyar 591 milyon dolar oldu. İhracatın ithalatı karşılama oranı ise yüzde 64.7 düzeyinde gerçekleşti. İhracatçı birlikleri kayıtlarına göre ise 2004 yılı Ocak-Kasım döneminde ihracat 57 milyar 340 milyon dolara dolara yükseldi. Kasım ayı sonu itibariyle 12 aylık ihracat tutarı da 62 milyar 269 milyon dolara ulaştı. 2003 yılının tamamında ihracat 46 milyar 877.6 milyon dolar, ithalat 68 milyar 734.1 milyon dolar olurken, dış ticaret açığı da 21 milyar milyar 856.5 milyon dolar olarak gerçekleşmişti. Aynı tarihte, ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 68.2 düzeyindeydi.
-ÖDEMELER DENGESİ-
Merkez Bankası´nın açıkladığı ödemeler dengesi bilançosuna göre, bu yıl Ocak-Ekim döneminde cari işlemler dengesi 10 milyar 719 milyon dolar açık verdi. Geçen yılın aynı döneminde cari açık 4 milyar 579milyon dolar olmuştu. 2003 yılının sonunda ise cari işlemler dengesi 6 milyar 808 milyondolar açık vermişti.
-
DÖVİZ REZERVLERİ-
Geçen yıl sonunda 49 milyar 793 milyon dolar düzeyinde bulunan,
altın ve dövizden oluşan Türkiye´nin uluslararası brüt rezervi, yüzde 15.5 artışla, bu yıl Kasım ayı sonunda 57 milyar 534 milyon dolara ulaştı. Merkez Bankası´nın döviz rezervleri ise yüzde 3.7 artışla, 10 Aralık´ta 34 milyar 895 milyon dolara yükseldi. 2003 yıl sonunda Banka´nın döviz rezervleri 33 milyar 639 milyon dolar idi.
-İÇ BORÇ STOKU-
2003 yılı sonunda 194 katrilyon 386.7 trilyon lira olan iç borç stoku, bu yıl Ekim sonu itibariyle 225 katrilyon 581.9 trilyon liraya ulaştı. Geçen yıl sonuna göre bu yıl 10 ayda stoktaki artış yüzde 16 olarak hesaplandı. 2004 Ekim sonu itibariyle iç borç stokunun 192 katrilyon 362.1 trilyon lirası tahvil, 33 katrilyon 219.8 trilyon lirası da bonolardanoluşuyor. 2003 yılı sonunda iç borçlanmada ortalama bileşik faiz oranı yüzde45.01 düzeyinde gerçekleşirken, bu yıl 14 Aralık tarihi itibariyle yapılan en son Hazine ihalesinde bileşik faiz yüzde 23.36 oldu. Hazine ihaleleri yoluyla bu yıl yaklaşık net 95 katrilyon borçlanmaya giderken, geçen yılın tamamında bu rakam 77.1 katrilyon lira olmuştu. Borçlanmalar en kısa 3 ay vadede yapılırken, daha çok uzun vadeyi tercih eden Hazine, zaman zaman vadeyi TL cinsinden yapılan ihalelerde24 aya, dövize endeksli ihalelerde ise 36 aya kadar uzattı.
-DIŞ BORÇLAR-
2003 sonunda 145.8 milyar dolar olan dış borç stoku ise bu yıl Haziran sonu itibariyle 148.2 milyar dolar oldu. Dış borç stokunun 122 milyar 116 milyon doları orta ve uzun vadeliborçlardan, 26 milyar 97 milyon doları da kısa vadeli borçlardan oluşuyor. Öte yandan yılbaşından 15 Aralık´a kadar yapılan dış borç ödemeleri ise 18.2 milyar doları buldu. Hazine 11 milyar 441.8 milyon dolar, Merkez Bankası 493.9 milyon dolar, diğer kamu sektörü 780.6 milyon dolar ödeme gerçekleştirdi. Bu dönemde, IMF´ye 5 milyar 502.6 milyon dolar ödeme yapıldı. Geçen yılın tamamında 15 milyar 365.7 milyon dolar tutarında dış borç geri ödemesi yapılmıştı.
2004´te ABD Doları, Türk Lirası karşısında düşük seyrini sürdürürken, bu durum özellikle ihracatçıların tepkisini çekti. Merkez Bankası dalgalı kur uygulaması çerçevesinde piyasaya zorunlu haller dışında müdahale etmezken, zaman zaman döviz alım ihaleleri açmak durumunda kaldı. Serbest piyasada, yıl içinde 1 milyon400 bin liranın altını gören dolar, uluslararası piyasalarda da özellikle
euro karşısında son aylarda hızlı bir değer kaybına uğradı. Merkez Bankası´nın gösterge niteliğindeki kur rakamlarına göre, 2003 yılının sonunda 1 milyon 402 bin 98 lira olan ABD Doları´nın TLkarşısındaki değeri, 20 Aralık 2004 itibariyle 1 milyon 398 bin lira oldu. Geçen yıl sonunda 1 milyon 768 bin 606 lira olan euronun Merkez Bankası efektif satış fiyatı ise yüzde 5.7 artarak, 1 milyon 869 bin 400 liraya çıktı. Serbest piyasada da söz konusu dönemde dolarda kayda değer bir değişme görülmezken, euro ise yüzde 5 değer kazandı. Geçen yıl sonundaserbest piyasada dolar 1 milyon 407 bin lira, euro 1 milyon 773 bin lira iken, 20 Aralık itibariyle dolar 1 milyon 390 bin lira, euro da 1milyon 860 bin lira oldu. Bankaların Türk Lirası mevduatına uyguladığı faiz oranlarında dadüşüş kaydedildi. 2003 yılı sonunda yüzde 23-30´larda seyreden mevduatfaiz oranları, bu yıl sonunda yüzde 15-25 düzeyinde bulunuyor. Hazine ihalelerinde geçen yıl sonunda yüzde 25-33 civarında seyreden yıllık bileşik faiz oranları, 2004´ün Aralık ayı ortasında 3 ay vadede yüzde 21.4´e kadar düştü. Bileşik faiz oranları, en son 14 Aralık tarihinde yapılan ihalelerde 567 gün vadede yüzde 23.36, 224 gün vadede yüzde 23.69 düzeyinde gerçekleşti.
-MEVDUAT-KREDİ-
En son 3 Aralık tarihli verilere göre, 2003 sonunda 150 katrilyon 131.4 trilyon lira olan bankalardaki toplam mevduat, yüzde 20.6artışla, 181 katrilyon 146.9 trilyon liraya ulaştı. Bankacılık sistemi kredi hacmi ise yüzde 48 oranında genişledi. 2003 yıl sonunda 57 katrilyon 170.3 trilyon lira olan kredi hacmi, 3 Aralık 2004 itibariyle 84 katrilyon 590.2 trilyon düzeyine yükseldi. Bankaların kullandırdığı tüketici kredileri ise 10 Aralık itibariyle 12 katrilyon 632.2 trilyon lira olurken, geçen yıl sonuna göre yüzde 108.9´luk artış görüldü. 2003 yılı sonunda tüketici kredileri 6 katrilyon 47.9 trilyon lira lira düzeyinde bulunuyordu. Bireysel kredi kartları ise aynı tarihlerde 6 katrilyon 577.8 trilyon liradan yüzde 98 artışla 13 katrilyon 30.5 trilyon liraya çıktı.
-EMİSYON HACMİ-
Piyasadaki kağıt para miktarı ise yüzde 31.6 oranındaki artış ile 15 Aralık´ta 14 katrilyon 50.7 trilyon liraya çıktı. Geçen yılsonunda piyasadaki banknot miktarı 10 katrilyon 675.5 trilyon liradüzeyinde bulunuyordu.
-ÖZELLEŞTİRME-
Öte yandan 2004´de satış-devir işlemi tamamlanan özelleştirme uygulamalarının toplam satış-devir bedelleri 1 milyar 260.5 milyon dolar olurken, bunların tahsilat tutarı 867.2 milyon dolar düzeyinde gerçekleşti. Ayrıca dün gerçekleştirilen araç muayene istasyonları özelleştirme ihalelerinde de verilen en yüksek tekliflerin toplamı 613.5 milyon dolar oldu. 2003 yılında özelleştirme işlemlerinin tutarı 171.6 milyon dolar düzeyinde olmuştu. Bu yıl gerçekleştirilen özelleştirme çalışmalarının en önemlisi THY´nin halka arzı olurken, Sümer Holding´in özelleştirilmesi de tamamlandı. Tüpraş ve Petkim ihaleleri iptal edilirken, Telekom´da isehalen ihale ilanına çıkılmış durumda. Bu yıl Eti Gümüş, Eti Krom Eti Bakır´ın yanı sıra Sümer Holding, Tekel, SEKA ve Petkim gibi kuruluşların bazı taşınmaz satışları da gerçekleştirildi. Bu çerçevede Özelleştirme İdaresi Başkanı Metin Kilci´nin daha önce yaptığı açıklamaya göre, 2004 yılında özelleştirmeprogramlarında yer alan küçük ve orta ölçekli işletmelerin özelleştirilmesi yüzde 90´a varan oranda sonuçlandırıldı.