‘En akıllı benim’ deyip para kaybetmeyin

Güncelleme Tarihi:

‘En akıllı benim’ deyip para kaybetmeyin
Oluşturulma Tarihi: Ocak 09, 2003 08:545dk okuma

Nobel Ekonomi Ödülü sahibi psikoloji profesörü Daniel Kahneman, insanların çoğunun kendisi için çok iyimser olduğunu, kendini diğerlerine göre daha şanslı, daha zeki sandığına dikkat çekti. Kahneman, ‘‘Bu aşırı özgüven pahalıya patlayan bir şey’’ diye konuştu.

İş Yatırım`ın konuğu olarak İstanbul`a gelen 2002 Nobel Ekonomi Ödülü sahibi Daniel Kahneman, ‘‘risk ve belirsizlik karşısında karar verme’’ ve geleceğin dünyasının şekillenmesinde insan zihninin oynayacağı rol hakkında ipuçları verdi. Kendisini dinleyen çok sayıda ekonomist ve finansçıya; aşırı iyimserlik ve özgüvenin, kısa vadeli yaklaşımının ve dar bakış açışının yatırımcıları bekleyen tuzaklar olduğunu anlatan Kahneman, ‘‘davranışsal finans’’ın ortaya koyduğu bulguları aktardı.

Yerleşik ekonomi teorisindeki temel yanılgının bireyi, piyasada var olan tüm bilgilere ulaşabilen, duygusal ve içgüdüsel faktörlerden bağımsız karar veren rasyonel bir varlık olarak tanımladığını hatırlatan Kahneman, karar verme sürecinin önceki deneyimlerden kaynaklanan önyargılar, algısal hatalar ve duygular tarafından etkilendiğini anlattı.

İnsanların kusursuz karar veremeyeceklerini, dünyada her zaman belirsizlikler bulunabileceğini ifade eden Kahneman, psikolojik açıdan kararları etkileyen ‘‘iyimserlik önyargısı’’, ‘‘kaybetmekten korkmak’’ ve ‘‘küçük çaplı düşünmek’’ olarak nitelediği üç ana unsura değindi. Aşırı iyimserlikle cesur tahminlerde bulunmanın, gereğinden fazla özgüvenle hareket etmenin, olasılıkları doğru değerlendirmemenin, kısa vadeli yaklaşımın ve geniş perspektiften bakamamanın yatırımcıları bekleyen tuzaklar olduğunu belirten Kahneman, araştırmaların ortaya koyduğu şu sonuçlara değindi:

MİYOP KAYBETTİRİR

Bireyler yatırım kararlarını verirken, uzun vadeli bir bakışla ‘‘servetlerini’’ artırma üzerine değil, kısa vadeli bir bakışla ‘‘kazanç-kayıp’’ yaklaşımına göre hareket ediyor. Bu durum riskten kaçınmayı ve kısa vadeli kazançlarla yetinmeyi beraberinde getiriyor. Ayrıca, yatırım kararlarını alırken sadece en etkili ve ilk akla gelen etkenleri değil mümkün olabilecek tüm etkenleri dikkate alacak bir perspektife sahip olmak gerekiyor. Kaybetmekten korkmak da optimal karar almayı engelliyor, ‘‘miyop bakış açısı’’ ile küçük çaplı düşünmek de karar almayı olumsuz etkiliyor,

AŞIRI GÜVEN TEHLİKELİ

Yapılan bir araştırmada, bireylerden belirli bir tarihte borsada endeksin en fazla ne kadar yüksebileceğini tahmin etmeleri isteniyor. Tahminlerinin tutacağından emin olduklarını söyleyen yüzde 90`lık grubun yüzde 20`sinin tahminleri yanlış çıkıyor. Bu durum, sadece borsayla ilgili tahminlerde geçerli değil. Pek çok konuda, bireyler aşırı özgüvenle ve kendilerinden oldukça emin hareket etmelerine rağmen, her an kötü sürprizlerle karşılaşacabileceklerini gözardı ediyor.

İnsanların yarısı vasatın altında

Daniel Kahneman, piyasada ve iş dünyasında insan davranışları konusunda şu saptamaları yaptı:

İnsanlarda tutarlı bir tarafgillik var, yani kendi hareketleri konusunda çok iyimserler. İyi şeyler başka insanlardan daha çok benim başıma gelir diye düşünüyorlar. Demek ki kendileri için önyargılılar. Önyargı daima iyimserliği doğurur.

İnsanlar kendi becerilerini abartıyor. İnsanlar kendilerini diğerlerinden farklı görür, bunun bir nedeni olmaz. Oysa insanların yarısı vasatın üstündeyse, yarısı altındadır. Ancak yüzde 15`i bunun farkındadır.

İnsanlar kontrolü kendi elinde sanıyor. Bu ekonomik olayların pek çoğunda etkilidir. Başarı ihtimalini düşünürken, insanlar rakiplerinin yaptıklarını küçümserler. İnsanlar kendini geminin kaptanı gibi görüyor ama, olası bir fırtınan etkisini unutuyor.

Kapitalizmin motorlarından biri iyimserliktir. Birçok insan başarılı olma hevesiyle yeni işlere giriyor. Ama insanlar ne gibi risklerin altındalar farkında değiller. Araştırmalara göre genellikle KOBİ`leri inceler, bunların yüzde 70`i beş sene içinde batar. Ama yeni iş kuranlar benim başıma gelmez diye düşünürler.

Finans piyasalarında iş yapan insanlar kendilerine vasatın üstünde görüyor. Esas olarak herkesin elinde aynı bilgiler var. Öyleyse sen niye daha iyi yaptığını düşünüyorsun? Aşırı özgüven pahalıya patlayan bir şey.

Borsada sürekli alım satım kaybettirir

BORSADA, sürekli alım satım yapmanın aslında para kaybettirdiğini dile getiren Daniel Kahneman, Amerika`da 8 bin bireysel yatırımcıyı kapsayan, milyonlarca işlem ve verinin gözden geçirildiği bir araştırmanın sonuçlarını da aktardı. Kahneman, yatırımcının bir hisseyi satıp diğerini aldığı zaman ‘‘bu daha iyi’’ diye düşündüğünü, ancak sonuçların böyle olmadığını kaydetti. Kazançlı çıkılacağı düşünülerek elden çıkarılan hisselerin yıl içinde yüzde 3.5 daha iyi performans gösterdiğini, maliyetiyle birlikte kaybın yüzde 5`leri bulduğunu belirten Kahneman, ‘‘Bu yatırımcılar, daha uzun vadeli bir yaklaşım sergileyerek. hisse senetlerini ellerinde tutmuş olsalardı, daha fazla kazanç elde edeceklerdi’’ yorumunu yaptı.

Artık ciddiye alınıyor

GEÇEN ay ‘‘Psikolojik araştırmalarda ortaya çıkan bulguların ekonomi bilimine entegrasyonu ve belirsizlik karşısında karar verme’’ çalışmaları ile Nobel Ekonomi Ödülü`nü alan Daniel Kahneman, 1970`li yıllardan bu yana ‘‘risk ve bilirsizlik karşısında karar verme’’ konusunda yürüttüğü çalışmalarla tanınıyor. Çalışmaları bir dönem ekonomistler tarafından ciddiye alınmayan ancak son yıllarda genel kabul gören bazı ekonomi teorilerinin yeniden sorgulanmasını sağlayacak ölçüde etkili olan Kahneman`a ödül kazandıran çalışması; ‘‘belirsizlik karşısında karar verme sürecine dair bulgular, genel kabul gören ekonomi teorisinin kabul ettiği varsayımların tersine, insanın rasyonel bir karar verici (homo economicus) olmadığını’’ gösteriyor.

1934 yılında Tel Aviv`de doğan, ABD ve İsrail vatandaşı olan Daniel Kahneman, halen Princeton Üniversitesi`nde ders veriyor.

Kadınlar yatırımda daha başarılı

YATIRIMCI davranışlarını izleyen bir araştırmanın sonuçlarının kadınların daha başarılı olduğunu ortaya koyduğunu belirten Daniel Kahneman, erkek yatırımcılara göre daha az hiperaktif olan kadınların daha çok para kazandıklarını söyledi. Kahneman`ın buradaki değerlendirmesi şöyle: ‘‘Bunun nedeni, kadınların aklına daha az sivri fikirler geliyor. Kadınlar daha az saçma sapan fikirlere kapılıp alım satım yapmadıkları için başarılı oluyorlar.

Generallerin iyimserliği savaşları başlatır

KONUŞMASINDA ‘‘savaş’’ örneğini de veren Daniel Kahneman, stratejik liderlerin de yanılgıları olabileceğine dikkat çekti. ‘‘Savaş varsa, birisi bir hata yapıyor demektir, yoksa savaş nasıl çıkar. Generallerin iyimserliğ savaşı başlatır’’ diyen Kahneman, her iki tarafın generallerinin kazanacağız diyerek savaşa girdiklerini, gereksiz bir sürü savaşın da bu yüzden çıktığını dile getirdi. Kahneman, olası Irak savaşı için kendisine yöneltilen sorulara ise, ‘‘Pek çok insan kadar kaygılıyım, pek çok belirsizlik var’’ demekle yetindi.
Haberle ilgili daha fazlası:

BAKMADAN GEÇME!