Türkiye Do It Yourself (DIY) yani kamuoyundaki bilinen adıyla yapı marketlerle ilk kez 1994 yılında tanıştı. Ancak hipermarketlere ve alışveriş merkezlerine büyük ilgi gösteren Türk tüketicisi yapı marketlere aynı alakayla yaklaşmadı. Son beş yıl içinde hipermarketlerin sayısı katlanarak artarken yapı marketlerin bir kısmı kapandı, bir kısmı ise zincire ancak bir-iki yeni halka ekledi. Kısaca yapı marketi yatırımları bir anlamda hayal kırıklığı yarattı.
Oysa 1994 yılında pazara ilk giren ABD merkezli AS2000 Türk partneri Okumuş Holding’le oldukça iddialıydı. Yine aynı dönemde bir başka Alman zincir Gözten de büyük bir yatırım programıyla Türk pazarına girdi. Bunları Praktiker, Bauhaus, Mr. Bricolage gibi Alman ve Fransız yapı market zincirleri takip etti. Yerli olarak ise Koç Holding’in Koçtaş’ı pazarda öne çıktı...
Şimdi bu yabancı kökenli firmalardan AS2000, Götzen ve Mr. Bricolage pazardan tamamen çekilmiş durumda. Yerlilerden ise Planet ve Stok da aynı şekilde kapandı. Piyasadaki zincirlerin yarısı beş yıl içinde pazardan çekildi. Bu marketlerden pazardan ilk çekilen Türk tüketicisini yapı market anlayışı ile tanıştıran ABD’li AS2000 oldu. Türkiye’deki partneri Okumuş Holding ile birlikte 1994 yılında İstanbul Kağıthane’de yaklaşık 3 bin metrekare büyüklüğünde bir mağaza açan firma, Türkiye’de fazla genişleyemedi. Mehmet Okumuş’un sahibi olduğu Okumuş Holding’in de iflas etmesiyle birlikte AS2000’in Türkiye’teki tek mağazası 1999 yılında kapandı. Halen AS2000’in mağazasının yerinde Gama isimli yapı market faaliyet gösteriyor.
Götzen’den Tekzen’e Alman Götzen, perakende yapı market konusunda Türkiye’ye yatırım yapan ikinci yabancı sermayeli şirket oldu. Götzen, Tekfen Holding ile yarı yarıya ortak olduğu Merter’deki Götzen mağazasını 1995 yılında açtı. Bu dönemde Götzen, çalışanlarını eğitim amacıyla Almanya’daki merkeze yolladı. Altyapı konusunda ciddi çalışmalar yaptı. Ardından, tamamı yabancı sermayeli olmak üzere İstanbul Ümraniye, Bursa, İzmir ve İzmit mağazaları açıldı. Ancak Götzen, Almanya’da büyük bir mali darboğaza girdi. Bunun neticesinde Türkiye’deki mağazalarını devretme kararı aldı. Götzen mağazaları Bursa merkezli market rafı üreticisi Üçge Gökçelik’e devredilirken, İstanbul Merter’deki mağazanın yüzde 100 hissesi Türk ortak Tekfen Holding’e geçti. Bu mağaza halen Merter’de Tekzen adıyla hizmet vermeye devam ediyor.
Bir süre Tansaş’ın da satın almak üzere görüşmeler yaptığı Stok yapı marketleri de Üçge Gökçelik tarafından Bursa, İzmit ve İzmir Götzen mağazalarının yerine kurulmuştu. Ancak Stok yapı marketlerin de ömrü fazla uzun olmadı, zira bu marketler kuruluşundan kısa süre sonra Tekfen’e devredilerek Tekzen adı altında faaliyet göstermeye başladı. Bu yeni yapılanma sonrasında Tekzen mağaza sayısını hızla artırdı. Tekzen’in şu anda Türkiye genelinde toplam 5 mağazası bulunuyor. Tekzen Genel Müdürü Hasan Şener bilge, yapı marketlerin Türkiye’deki başarısızlığını büyük ölçüde uygulanan yanlış stratejilere bağlıyor. Büyük yatırımlarla açılan birçok yapı marketin yanlış yer seçimi nedeniyle hüsrana uğradığını belirtiyor.
Başarısız örnek çok
Sektörde hayal kırıklığı yaratan bir diğer yatırım ise Planet yapı marketler oldu. Mehmet Habbab’ın sahibi olduğu Transteknik Holding tarafından 1996 yılında kurulan Planet yapı marketleri, iki yıl gibi kısa bir süre sonra, 1998 yılında, EGS Grubu’na satıldı. EGS, Planet’in İzmit, Bodrum ve Beylikdüzü’de bulunan üç yapı marketini Nokta gıda marketlerine dönüştürdü. Böylece Planet yapı market ismi de kısa sürede sektörden silindi.
Transtürk Holding’in Türkiye temsilcisi olduğu Fransız Mr. Bricolage ise bu alandaki son başarısız örnek oldu. 1996 yılında Mr. Bricolage’ın Türkiye’deki master franchising haklarını alan Transtürk holding, Adana, İstanbul Güneşli ve İdealtepe’de olmak üzere üç mağaza açmıştı.
Bugünlerde mali kriz içinde olan Transtürk holding önce Adana ve İdealtepe mağazalarını kapattı. Firmanın Güneşli’de bulunan son mağazası ise ocak ayı içinde faaliyetine son verilerek kapatıldı. Firma yetkilileri tarafından yapılan açıklamada, inşaat sektörünün durgun bir sezon geçirmesi nedeniyle yapı market alanında da mali sıkıntı yaşandığı belirtiliyor.
Pazar tatmin etmiyor
Çeşitli araştırmalar Türkiye nalburiye pazarının 4.5 milyar dolarlık hacme sahip olduğunu gösteriyor. Bu pazarda yapı marketlerin payının yüzde 4 oranında olduğu belirtiliyor. Yani yapı marketlerin yıllık 180 milyon dolarlık toplam ciroya ulaştığı tahmin ediliyor. Bu pastadan belli başlı 5 büyük firmanın 17 şubesi farklı oranlarda pay alıyor. Yani, her bir yapı market yılda ortalama yaklaşık 10 milyon 500 bin dolarlık ciroya ulaşıyor. Sektör temsilcilerinden aldığımız bilgiler, bu alandaki firmaların Avrupa’da çok daha yüksek cirolara ulaştığını gösteriyor. Türkiye’deki Pazar ise şu anda firmaları tatmin etmeye yetmiyor. Bu sorunun temelinde çeşitli nedenler bulunuyor. Bu nedenler çeşitli başlıklar altında incelenebilir. Sektör temsilcilerinin verdiği bilgiye göre firmaların en büyük açmazı Türkiye’de işgücünün ucuz olması. Perakende satışı hedefleyen bu marketler, tüketiciye ulaşmakta zorlanıyor. Türkiye’de işgücünün ucuz olması nedeniyle özellikle evlerde yapı konusundaki tüm işler, tamiratçı, tesisatçı gibi kişilere devrediliyor. Bu kişiler ise alışverişlerini yapı marketler yerine daha ufak çaptaki nalburlardan yapmayı tercih ediyor.
Ancak bu alanda faaliyetine devam etmekte olan Koçtaş, Tekzen, Bauhaus, Praktiker, Gama, dumankaya gibi firmalar da bulunuyor. Hamoğlu Holding’e ait olan Maxi alışveriş merkezi içinde de bir yapı market bölümü bulunuyor. Bu firmalar şu anda pazarı büyük oranda paylaşmış durumda. Finansal yapıları ve sektörel deneyimleri sayesinde kısa vadeli krizlerden çok fazla etkilenmiyorlar.