Avrupa, son dönemde tereyağı fiyatlarıyla ilgili küçük çaplı bir kriz yaşıyor. Maliyetlerin artması ve üretimdeki azalmaya deli dana gibi hastalıklar ile iklim krizinin sonuçları da eşlik edince Avrupa gibi süt besiciliğinin programlı ilerlediği bir bölgede bile tereyağı sıkıntısı haberlere konu oldu.
Öyle ki haberlerde Avrupa’daki süpermarketlerin, panik alımlarını önlemek için her müşteriye en fazla dört paket tereyağı (her paket 250 gram) alma limiti koyduğu belirtiliyor. Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat) verilerine göre, AB ülkelerinde tereyağı fiyatları şubatta yıllık ortalama yüzde 30 arttı. Avrupa’nın en kalabalık nüfusuna sahip Almanya’da da Federal İstatistik Ofisi (Destatis) verilerine göre ocak ayında tereyağının üretici fiyatı yıllık bazda yüzde 39.8 düzeyinde artış gösterdi. Tüketiciler artan fiyatlardan etkilenince bazı marketlerin promosyonlarla satışı canlandırmaya çalıştığı da yine haberlerde öne çıkan bilgiler arasında.
LÜKS ÜRÜN HALİNE GELDİ
Türkiye’de fiyatlara baktık. Pazarın büyük bölümünü market markaları oluştururken kilogramının 100 dolarlar seviyesinde olduğu görülüyor. Markalı tereyağı almaya kalkarsanız bunun üzerinde rakamları gözden çıkarmanız gerekiyor. Polonya gibi tereyağı rezervleri ülke siyasetinin konusu olan ülkelerde ise tereyağı, lüks ürün statüsünde değerlendiriliyor. Anadolu Ajansı’nın Avrupa medyasından derlediği haberlere göre Polonya hükümeti, Aralık 2024’te stratejik tereyağı rezervinden 1.102 tonu serbest bırakarak önlem almıştı.
NEDEN BU HALE GELDİ
Avrupa’da tereyağı fiyatlarının artış nedenleri sıralanırken çiftçilerin pahalı hammadde ve enerjiye erişimi, düşük süt fiyatları, yüksek nakliye maliyetleriyle mücadele gibi maddeler öne çıkıyor. Bunun yanında, Avrupa genelinde konsantre yem kullanımının artmasıyla sütün yağ içeriğinin normalden daha düşük olması da nedenlerden biri. Ayrıca Avrupa Birliği’ndeki inek sayısının 20 milyonun altına düşmesi de listedeki nedenlerden.
Konuyu Türkiye’deki süt endüstrisinin uzmanlarına sorduk. Tereyağının süt tozuyla üretildiğine dikkat çeken uzmanlar maliyetlerdeki artışa vurgu yaptılar. Ulusal Süt Konseyi Araştırma ve Danışma Kurulu Üyesi Hakan Kazancıgil ise sektördeki ‘yaşlanma sendromu’na dikkat çekti. Kazancıgil, sektörde son dönemde yapılan tüm çalıştaylarda dönüp dolaşıp masaya getirilen sorunun aile çiftliklerinde gençlerin meslek mirasını devralmaması olduğunu söyledi.
YAŞ ORTALAMASI 60’LARDA
Kazancıgil’in verdiği bilgilere göre pandemide yapılan bir yaş ortalaması çalışmasında müstahsillerin yaş ortalaması 57 çıktı. “Burada bazı destekleri almak için hayvanların bir kısmını kızının bir kısmını oğlunun üzerineymiş gibi gösteren çiftlik sahiplerini de göz önünde bulundurmamız gerekiyor. Aile işletmelerinde genç kalmadı. Genç kuşak bu işi yapmıyor. Bu sadece Türkiye değil dünyanın sorunu. Kırsalda nüfus azalıyor. Kırsalda yaşayana kimse kız vermiyor. Bunun hükümetlerin politikası olması gerek ama biz o treni kaçırdık gibi” diyen Kazancıgil, tereyağı örneği gibi durumların tarımsal sürdürülebilirlik adına gelecekte artacağı kanaatinde.
Kazancıgil, Çin’den ilginç örnekler de verdi: “Çin ne yapıyor diye baktık. 40-50 bin baş hayvan olan tesisler yapmışlar. Bildiğiniz 15-20 katlı apartman. En tepede doğumhane. Aşağı indikçe hayvan büyüyor ve alt katta satışa çıkıyor. Çin bunun endüstri kısmını geliştiriyor. Ama çiftlikler kırsal hayatta önemli yer tutuyor.”
TÜRK TEREYAĞININ İHRACATI YASAK
Avrupa’daki kriz Türk üreticisine bir kapı açar mı diye aklınıza gelmiş olabilir. Ancak yaptığımız görüşmelerde gördük ki Avrupa’daki tereyağı haberleri bizde heyecan yaratmamış. Bunun nedenini Ambalajlı Süt ve Süt Ürünleri Sanayicileri Derneği (ASÜD) Başkanı Harun Çallı şöyle anlattı: “Dünyada tereyağı bazen çok para eder bazen düşer. İki yıldır Avrupa’da süt fiyatları yüksek seyrediyor. Tereyağına talep ise artıyor. Türkiye’nin 1 kg’ın üzerinde tereyağı ihracatı yasak. Bizim kendi koyduğumuz bir kural bu. Küçük paketlerde satabiliyoruz ama balya olarak ihraç edemiyoruz. Paketli üründe de fiyat tutturamıyoruz. Yani Avrupa’daki boşluğu dolduramayız.”
Türkiye’de 2024 yılında 100 bin ton tereyağı üretildi. Yetkililer çiğ süt fazlalığına dikkat çekerek ihracat konusunda yeni desteklerin devreye girmesi gerektiğinin altını çizdiler.