Özel usulsüzlük cezasına Danıştay freni

Vergi Kanunlarınca öngörülen belge düzenine uyulup uyulmadığı, çeşitli yollarla yapılan vergi denetimleri ile kontrol ediliyor. Bu denetimlerin en yaygın olanı `Yoğun ve Yaygın Vergi Denetimi`. Bu denetimlerde uygulama;
Mükelleflerin belge düzenine uymayan fiillerinin, özel yoklama yetki belgesi verilmiş memurlarca tespit edilmesi, Tespit edilen fiillerin yoklama fişine geçirilerek bu fişlerin vergi dairesine teslim edilmesi, Vergi dairesinin bu fişlere dayanarak tespit edilen fiillere uygun usulsüzlük veya özel usulsüzlük cezası kesip, vergi ceza ihbarnamesi ile mükellefe tebliğ etmesi şeklinde gerçekleşiyor.

Vergi dairelerine intikal eden denetim tutanaklarının büyük bir bölümünü Sevk İrsaliyesi ile ilgili tutanaklar oluşturuluyor. Bu tutanaklara dayanarak mükelleflere özel usulsüzlük cezası kesiliyor ve bu tespitler aynı zamanda VUK`un 354. maddesi gereğince işyeri kapatma cezası uygulamasına esas tespitler olarak dikkate alınıyor.

Sevk irsaliyesi ile ilgili olarak kesilen özel usulsüzlük cezalarından dava konusu yapılanların hemen hemen tamamına yakın bölümü mükellef lehine sonuçlanıyor.
Nitekim, bu konuda, Danıştay Başsavcısı`nın Kanun yararına yapmış olduğu temyiz başvurusuna Danıştay 4. Dairesi özel usulsüzlük cezası kesilemeyeceği yönünde karar vermiştir.

Konunun daha iyi anlaşılması için sevk irsaliyesi hususundaki yasal düzenlemeler ve uygulamaların aşağıdaki başlıklar altında özetlenmesinde yarar var.

Sevk irsaliyesini kim düzenleyecek?
213 sayılı Vergi Usul Kanunu`nun (VUK) 230/1. maddesinin 5. bendinde yer alan parantez içi hükmüne göre; Malın alıcıya teslim edilmek üzere satıcı tarafından taşındığı veya taşıttırıldığı hallerde satıcının, sevk irsaliyesi düzenlemesi,
Teslim edilen malın alıcı tarafından taşınması veya taşıttırılması halinde alıcının taşınan veya taşıttırılan mal için sevk irsaliyesi düzenlemesi ve irsaliyenin taşıtta bulundurulması zorunlu bulunuyor.

Denetimlerde düzenlenecek tutanak
VUK`un 131. maddesinde yoklama neticelerinin tutanak mahiyetinde olan `yoklama fişi`ne geçirileceği, bu fişlerin yoklama mahallinde iki nüsha olarak tanzim edileceği, tarih atılacağı, bulunursa nezdinde yoklama yapılana veya yetkili adamına imza ettirileceği, bunlar bulunmaz veya imzadan çekinirlerse, keyfiyetin fişe yazılacağı ve yoklama fişinin polis, jandarma, muhtar ve ihtiyar meclisi üyelerinden birine imzalatılacağı belirtilmiştir.

Yasanın bu açık hükümlerine göre, satılan malın alıcıya teslimi satıcı tarafından gerçekleştiriyorsa sevk irsaliyesinin satıcı tarafından düzenlenmesi ve malı taşıyan taşıtta bulunması zorunlu. Satılan mal alıcı tarafından taşınıyor veya taşıttırılıyorsa sevk irsaliyesi alıcı tarafından düzenlenmesi ve malı taşıyan taşıtta bulundurulması zorunlu bulunuyor.

Taşınan mala ilişkin sevk irsaliyesinin düzenlenip düzenlenmediği yönünde yapılan tespitlerde düzenlenen tutanakların da (yoklama fişlerinin) malı satan veya alana, bunlar yoksa yetkili adamına imzalatılması gerekiyor. Bu kişilerin bulunmasına rağmen tutanağı imzalamaktan çekinmeleri halinde ise tutanağın polis, jandarma, muhtar veya ihtiyar meclisinden birine imzalatılması kanun koyucu tarafından zorunlu kılınmıştır.

Kargo şirketlerinin durumu
Günümüzde pek çok alandaki gelişmeye paralel bir gelişme de taşımacılık alanında yaşanıyor. Satılan malların hemem hemen tamamı, ülke genelinde gelişmiş ve yaygınlaşmış olan kargo şirketleri olarak adlandırılan taşıma şirketleri tarafından yapılmaktadır. Büyük kent merkezleri başta olmak üzere yurdun tüm köşesine, taşıma şirketleri vasıtasıyla bir günde hem de güvenli olarak mal sevki mümkün bulunuyor.

Ancak, taşımacılığın bu kadar gelişmesi vergi uygulamaları açısından bazı sıkıntılı durumları da beraberinde getirmiş bulunuyor. Kargo şirketlerinin taşıdığı mallar için malı alan veya satan tarafından sevk irsaliyesi düzenlenip düzenlenmediği yönünde yapılan denetimler ve bu denetimler sonucu alıcı veya satıcı adına özel usulsüzlük cezası kesilmesi bu sıkıntılı durumların başında geliyor.

Danıştay `hayır` dedi
Kargo şirketi nezdinde yapılan bir denetimde malı satanın irsaliye düzenlemediğine ilişkin tutanak kargo şirketinin şoförüne imzalatılarak, satıcı adına özel usulsüzlük cezası kesmesi üzerine, satıcının açmış olduğu dava sonucu, vergi mahkemesi sevk irsaliyesi düzenlenmediğinin tespitine ilişkin tutanağın malı satan kişi veya yetkili adamına imzalatılmadığı gerekçesi ile kesilen cezayı kaldırmıştır. Ancak ilgili vergi dairesinin bu kararı temyiz etmesi üzerine, bölge idare mahkemesi, 213 sayılı VUK 131. Maddesindeki `yetkili adam` kavramının kanuni temsilci, vekil, mükellef vs. den farklı ve daha geniş anlam taşıdığı, mal nakli yapan şirketin şoförünün malı taşıma sürecinde malı taşıtanın yetkili adamı olduğunun kabulü gerektiği gerekçesi ile vergi mahkemesi kararını bozunca, Danıştay Başsavcısı kanun yararına bu kararı temyiz etmiş, bunun üzerine, Danıştay 4. Dairesi 3.5.2001 tarih ve E:2001/655, K:2001/1831 sayılı;
`...olayda tutanağı imzalayan kişinin kargo şirketinin bir çalışanı olduğu ve satıcı adına hareket etme ve karar alma yetkisinin bulunmadığı, söz konusu tutanakta şirket yetkilisinin bulunmadığı yönünde bir kayıt taşımadığı, ayrıca; taşınan mala ilişkin taşıma şirketi tarafından düzenlenen faturanın araçta bulunduğu dikkate alındığında, kanun koyucunun sevk irsaliyesi düzenlenmesindeki mal hareketini takip etme ve belgesiz mal naklini engelleme yolundaki amacı da gerçekleştiğinden, kanunda öngörülen usulde düzenlenmeyen `yoklama fişine dayanarak kesilen özel usulsüzlük cezasında isabet bulunmamaktadır...`
şeklindeki kararı ile özel usulsüzlük cezası kesilmesini kanuna uygun bulmamıştır.
Ekonomik sıkıntının had safhaya çıktığı bu günlerde bu tür yersiz ceza uygulamaları ile mükellefin üstüne gitmek vergi psikolojisini olumsuz etkileyecek ve vergiden kaçınmaya neden olacaktır. Nasıl ki uygulanan programı toplumun tüm kesimlerinin fedakarca desteklemesi bekleniyorsa, maliyenin de bu zor günlerde aynı desteği mükellefine göstermesi gerekiyor. Çünkü bu mükellef maliyeye her zaman lazım.