Küçük esnaf ve sanatkarın vergi beyanı başladı

Hayat standardı uygulaması ile basit olmaktan çıkan ve sadelikten uzaklaşan basit usulde vergilemede, esnaf ve sanatkarın cezalı duruma düşmemek için 2000 yılı gelir vergisi beyanlarını Şubat 2001 içinde yapmaları ve verginin birinci taksitini de aynı süre içinde ödemeleri gerekiyor.


Belge düzenine uymadıklarından kayıt dışı ekonomiyi teşvik eder ve destekler hale geldiği iddia edilen götürü mükellefiyet usulü, 1998 yılında vergi reformu adı altında vergi kanunlarında yapılan değişiklik sırasında 31 Aralık 1998 tarihi itibariyle yürürlükten kaldırıldı. Böylece sayıları bir milyonu bulan götürü gelir vergisi mükellefi, 01.01.1999 tarihinden itibaren `basit usul` adında yeni bir vergilendirme usulü ile vergilendirilmeye başlandı.


Götürü mükellefiyet neden kaldırıldı?

Götürü usulde vergilemede mükellef, Maliye Bakanlığınca düzenlenen derece ve tarifelere göre belirlenmiş kazanç tutarları üzerinden hesaplanan vergiyi ödemekteydi. Bu usulde mükelleflerin kazanç elde edip etmediği, vergi tahakkuku için önem taşımıyordu. Götürü usulde, zarar eden ve vergi ödememesi gereken mükellef vergi öderken, çok büyük kazanç elde eden ve yüksek tutarda vergi ödemesi gereken mükellef de komik sayılacak tutarda vergi ödeyebilmekteydi. Bu yönü itibariyle Anayasanın 73. maddesine (mali güce göre vergi ödenmesi) aykırı olan bu uygulama, aynı zamanda mükelleflerin mal alımlarında belge almamalarına yol açması ve mal satışlarında belge düzenlememelerinden dolayı, kayıt dışı ekonomiyi besler ve adeta teşvik eder bir hale geldi ve kayıt dışılığı önlemek ve çağdaş bir vergileme uygulaması için 31 Aralık 1998 tarihinden itibaren yürürlükten kaldırıldı.


Götürü yerine, `basit usul` getirildi:

Götürü vergileme usulünün kaldırılması üzerine, 1 Ocak 1999 tarihinden itibaren bir milyon civarındaki götürü gelir vergisi mükellefi de basit usul adı altında yeni bir vergilendirme usulüne tabi tutuldu. Basit usulün götürü usulden en önemli farkı, mükelleflerin gerçek gelirleri üzerinden vergilendirilmeleri. Kaldırılan götürü usulde olduğu gibi kazanılsın kazanılmasın belli bir vergi ödemesi söz konusu değil. Ayrıca basit usulde vergilendirmede mükellefler defter tutma hariç, gelir vergisi mükelleflerinin belge düzenine ilişkin tüm yükümlülüklere tabi bulunuyorlar. Yani mükellefler yaptıkları mal ve hizmet satışları için fatura, fiş vb. belge düzenlemek ve faaliyetleri ile ilgili olarak yaptıkları mal ve hizmet alımları ve giderleri için de belge almak zorundalar. Eskiden yıllık gelir vergisi beyannamesi vermeyen ve vergilerini karne ile tahakkuk ettiren bu mükellefler, artık gelir elde etmeseler dahi yıllık gelir vergisi beyannamesi verecekler ve vergileri de bu beyanları üzerine tahakkuk edecek.


Beyanname verme ve vergi ödeme süreleri:

Götürü usule göre, mükelleflerinin beyanname verme ve taksit ödeme süreleri de iki ay öne alındı. Geliri sadece basit usulde tespit edilen ticari kazançtan ibaret olan küçük esnaf ve sanatkar, yıllık gelir vergisi beyannamelerini kazancın elde edildiği yılı takip eden yılın Şubat ayı içinde verecek ve tahakkuk eden vergiler de Şubat, Mayıs, Ağustos aylarında olmak üzere üç eşit taksitte ödenecek. Basit usulde tespit edilen ticari kazanç dışında beyanı zorunlu başka geliri bulunan mükellefler de beyannamelerini Mart ayı içinde verecekler. Vergilerini de Mart, Haziran ve Eylül aylarında olmak üzere üç eşit taksitte ödeyecekler.
Basit usulde vergilendirilen mükelleflerin 2000 yılı kazançlarına ilişkin vergi beyanları 1 Şubat 2001 tarihinden itibaren başlamış olup, beyanname verme ve birinci taksit ödeme süresi 28 Şubat 2001 Çarşamba günü mesai saati sonunda bitecek.


Üç yıllık vergi avantajı:

Götürü mükellefiyetin kaldırılması üzerine basit usul adlı yeni bir usulde vergilendirilmeye başlayan küçük esnaf ve sanatkara 1999, 2000 ve 2001 yılları için bir vergi avantajı sağlandı. Bu avantaja göre, mükellefler 1999, 2000, 2001 yıllarında kazançları tutarı ne olursa olsun, hayat standardına tabi oldu. 1998 yılı götürü safi kazanç tutarının 1999, 2000, 2001 yılları yeniden değerleme oranında artırılması suretiyle bulunan tutar üzerinden hesaplanan vergiyi ödeyecekler.
Kazanç elde etmeyen, yani zarar beyan eden veya intibak ettirildikleri dereceye göre hesaplanan götürü safi kazanç tutarından daha az tutarda kazanç elde eden mükelleflerin, beyan ettikleri kazanç tutarı üzerinden vergi ödemeleri benimsendi. Nitekim küçük esnaf ve sanatkarlar 1999 yılı vergilerini bu şekilde ödediler.


Ancak, 30 Kasım 2000 tarihli resmi gazetede yayımlanan 4605 sayılı yasa ile Gelir Vergisi Kanununda yapılan düzenleme sonucunda, en son 1998 yılı kazançlarına uygulandıktan sonra yürürlükten kaldırılan hayat standardı esası, 2000 ve 2001 yılı kazançlarına uygulanmak üzere yeniden getirildi. Tekrar uygulamaya konulan hayat standardı esası, basit usulde vergilendirilen küçük esnaf ve sanatkarı da kapsıyor. Dolayısıyla 2000 ve 2001 yılları için bu basit usulde vergilendirilen esnaf ve sanatkara sağlanan vergi avantajının büyük bir bölümü kaldırılmış bulunuyor.


Basit usul mükellefine de hayat standardı geldi:

2000 yılının sonuna yaklaşıldığı bir tarihte (30.11.2000) geriye dönük olarak 2000 yılını da kapsayacak şekilde basit usulde vergilendirilen küçük esnaf ve sanatkarın hayat standardına tabi tutulması, bu mükelleflerin vergilendirilmesini iyice karmaşık hale getirmiş bulunuyor. Yeni getirilen uygulama ile; küçük esnafın zarar beyanı ve belli bit tutarın altında kazanç beyanının önüne geçiliyor ve kazanç elde etsin etmesin, belli tutarda bir vergi ödemesi amaçlanıyor. Basit usulde vergilendirilen küçük esnaf ve sanatkarın 2000 yılı kazançlarının vergilendirilmesinde aşağıdaki tabloda görülen hayat standardı temel gösterge tutarından aşağı kazanç beyan etmeleri halinde, vergi beyan edilen kazanç yerine, hayat standardı temel gösterge tutarı üzerinden hesaplanacak.
Küçük esnaf ve sanatkarın 2000 yılı hesabında özellik taşıyan durumlar
Basit usulde vergilendirilen küçük esnaf ve sanatkarın hayat standardı esasına tabi tutulması, bu mükelleflerin vergilerinin hesaplanmasını da özellikli hale getirdi.
Küçük esnaf ve sanatkar şubat ayı içinde beyan edeceği kazancı ve ödeyeceği vergiyi hesaplamak için;


• 2000 yılında elde ettiği ticari kazanç (mükellefin gelir ve giderine göre hesaplanan),
• Hayat standardı temel gösterge tutarı (yukarıdaki tablonun ilgili sütunu),
• Götürü safi kazanç tutarı (aşağıdaki tablonun ilgili sütunu), olmak üzere üçlü bir karşılaştırma yaparak vergiye tabi tutulacak tutarı bulacaktır.


Basit usule tabi olan gelir vergisi mükelleflerinin bu üçlü karşılaştırmada özellik taşıyan hususları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz. Beyan edilen kazancın hayat standardı temel gösterge tutarından fazla, götürü safi kazanç tutarından az olması hali Basit usulde vergilendirilen küçük esnaf ve sanatkarın beyan ettiği safi kazanç tutarının, götürü safi kazanç tutarının altında, hayat standardı temel gösterge tutarının üstünde olması halinde vergi, Beyan Edilen Kazanç Tutarı üzerinden hesaplanacaktır.

Örneğin; Bursa`daki bakkallık işinden dolayı basit usulde vergilendirilen bay (A) ;

• 2000 yılında 840 milyon lira safi ticari kazanç elde etmiştir.
• İkinci dereceye intibak ettirilmiş olan bay (A)`nın götürü safi kazanç tutarı 1.210.700.000 liradır.
Hayat standardı temel gösterge tutarı da 650 milyon liradır.


Bay(A)`nın beyan ettiği kazanç 840 milyon lira kazanç tutarı, 650 milyon lira olan hayat standardı temel gösterge tutarından fazla, götürü safi kazanç tutarından az olduğundan vergi, beyan edilen 840 milyon liralık kazanç tutarı üzerinden hesaplanacak ve bu mükellef 168 milyon lira vergi ve 16 milyon 800 bin lira fon payı ödeyecektir. Beyan edilen kazancın hayat standardı temel gösterge tutarından ve götürü safi kazanç tutarından az olması hali.

Basit usulde vergilendirilen esnaf ve sanatkarın beyan edilen safi kazanç tutarının, götürü safi kazanç tutarının ve hayat standardı temel gösterge tutarının altında olması halinde vergi, hayat standardı temel gösterge tutarı üzerinden hesaplanacaktır.

Örneğin; Ankara`da taksicilik yapan bay (A)`nın;

• Beyan ettiği kazanç tutarı 400 milyon lira,
• İntibak ettirildiği dereceye ait götürü safi kazanç tutarı 2 milyar 18 milyon lira,
• Tabi olduğu hayat standardı temel gösterge tutarı 1 milyar 250 milyon liradır.


Bay (A)`nın beyan ettiği kazanç tutarı hayat standardı temel gösterge tutarı ve götürü safi kazanç tutarının altında olduğundan vergi, hayat standardı temel gösterge tutarı olan 1 milyar 250 milyon lira üzerinden hesaplanacak ve bu mükellef 250 milyon lira gelir vergisi ve 25 milyon lira da fon payı ödeyecektir. Beyan edilen kazancın hayat standardı temel gösterge tutarı ve götürü safi kazanç tutarından yüksek olması hali.

Basit usulde vergilendirilen esnafın beyan ettiği kazanç tutarının, götürü safi kazanç tutarı ve hayat standardı temel gösterge tutarının üzerinde olması halinde vergi, Götürü Safi Kazanç Tutarı üzerinden hesaplanacaktır.
Örneğin; Kalkınmada öncelikli illerimizden Sinop`ta manavlık yapmakta olan bay(A)`nın;

• 2000 yılında beyan ettiği kazanç 5 milyar lira,
• İntibak ettirildiği dereceye ait götürü safi kazanç tutarı 756 milyon 600 bin lira,
• Tabi olduğu hayat standardı temel gösterge tutarı ise 500 milyon liradır.

Bay (A)`nın beyan ettiği kazanç tutarı, hayat standardı temel gösterge tutarından ve götürü safi kazanç tutarından fazla olduğundan vergi götürü safi kazanç tutarı olan 756 milyon 600 bin lira üzerinden hesaplanacak ve bu mükellef 151 milyon 320 bin lira vergi ve 15 milyon 132 bin lira da fon payı ödeyecektir. Adı basit olmasına rağmen, hayat standardı uygulaması ile basit olmaktan çıkan ve esnafın anlayacağı sadelik ve basitlikten uzaklaşan, basit usulde vergilemede, esnaf ve sanatkarın cezalı duruma düşmemesi için 2000 yılına ilişkin yıllık gelir vergisi beyanlarını Şubat 2001 ayı içinde yapmaları ve yukarıda anlatılmaya çalışılan usulde tahakkuk edecek olan verginin birinci taksitini de aynı süre içinde ödemeleri gerekmektedir.