Krizi `ihraç` ettiler

İhracatçı, İSO 500`e damgasını vurdu. 1992`de 500 büyük kuruluşun toplam satış hasılatının sadece yüzde 10.2`si ihracattan karşılanıyordu

2002`de ise 17.3 milyar dolarla, ihracatın toplam satışlardaki payı yüzde 25`e yükseldi. 500 büyük firma, Türkiye ihracatının da yarısını gerçekleştirdiİstanbul Sanayi Odası`nın (İSO), geleneksel olarak yaptığı `500 büyük sanayi kuruluşu` araştırmasının 2002 sonuçları dün açıklandı. Şirketlerin üretimden satışlarına göre yapılan sıralamada bu yıl da ipi 6.8 trilyonluk satışla Tüpraş göğüsledi. Bunu 3.2 katrilyonluk üretimden satışla Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ) ve 1.5 katrilyonluk satışla Arçelik izledi. Özel sektörde Arçelik, liderliği 2001`in birincisi Tofaş`tan devraldı.

İHRACATÇI KAZANDI
Araştırmada dikkati çeken en önemli nokta, yurtdışına satış yapan firmaların sıralamada yukarılara çıkması oldu. Örneğin Arçelik 5`incilikten 3`üncülüğe çıkmayı başardı. İhracat şampiyonu Vestel ise 2001`de 9`uncu iken, geçen yılı 4`üncü olarak kapattı. 2001`de sıralamada dahi olmayan Toyota Otomotiv listeye 15`inci sıradan giriş yaptı. Ford Otosan 33`üncü sıradan 13`üncülüğe, Beko Elektronik 17`nci sıradan 12`nci sıraya çıktı. Bu da geçen yıl ekonomide yaşanan yüzde 7.4`lük büyümenin ihracat ağırlıklı olduğunu doğrular nitelikte.

Buna karşılık büyük ölçüde iç pazara satış yapan Tekel, Türkiye Şeker Fabrikaları, Paşabahçe, Çaykur, Anadolu Efes, Marsa Kraft, Pınar Süt gibi firmalar geçen yılki sıralamalarını yeni şirketlere bıraktı. En büyük 10 şirket içine kamu sektöründen sadece 4 kuruluş girebildi.

LOKOMOTİF 500
Geçen yıl 500 büyük kuruluşun toplam ihracat artışı yüzde 14.1 oldu. Özel kuruluşlar ise daha iyi bir performansla ihracatlarını yüzde 20.4 oranında artırmayı başardı. 1992`de 6.3 milyar dolarlık ihracata imza atan 500 büyük kuruluş, 2000 yılında bu rakamı 11.9 milyar dolara çıkarmayı başardı. Kriz yılında kurlardaki artışın da etkisiyle ihracatını yüzde 23.6 artırarak 14.8 milyar dolara çıkaran İSO 500, geçen yıl ise yüzde 17.3`lük artışla 17.3 milyar dolar ihracat gerçekleştirdi. 1992 yılında toplam satış hasılatının yüzde 10.3`ü ihracattan gelirken geçen yıl elde edilen 67 milyar dolarlık (82.2 katrilyon) satış hasılatının yüzde 25.9`u ihracattan elde edildi. 1992 yılında 500 büyük sanayi kuruluşu Türkiye`nin toplam ihracatının yüzde 43`ünü karşılarken, 2002 yılında toplam ihracatın yüzde 49.5`ini, yani yarıya yakınını karşılıyor.

GSMH`DEKİ PAYI ATTI
Araştırma sonuçlarına göre Türkiye`nin toplam Gayri Safi Milli Hasılası`nın (GSMH) yüzde 25.6`sını 500 büyük sanayi kuruluşu karşılıyor. Bu kuruluşların GSMH`ye yaptığı katkı yüzde 13.2`ye, toplam sanayi sektörüne katkısı yüzde 53.9`a, imalat sanayine katkısı ise yüzde 62.7`ye yükseldi.

Ancak bu kuruluşlardaki çalışan sayısı bir önceki yıla göre yüzde 4.1 azaldı. Azalış, kamu kesimindeki işçi çıkarımlarından kaynaklandı. 2001 yılında 468 özel kuruluşta 348 bin 309 kişi istihdam ediliyordu. 2002`de ise işçi alımları ile birlikte 470 özel büyük kuruluşta 365 bin 694 kişi istihdam edildi. Buna karşılık 2001`de 31 kamu kuruluşunda 178 bin kişi çalışırken bu sayı 2002`de 139 bin 102`ye geriledi.

Şirketler kârlılıkta 2000`i bile solladı
Araştırma, şirketlerin kârlılıkta altın yıl olan 2000`i bile geride bıraktığını ortaya koydu. Satışlarını yüzde 41 artıran 500 büyüğün yarattığı katma değer ve kârlılık da artış gösterdi. Önceki yılı 339 trilyon lira zararla kapatan 500 büyük şirket, 2002`de özlediği kârlı günlerine kavuştu ve yılı 5.7 trilyon lira kârla kapattı. 2000`de satış kârlılığı yüzde 3.4 iken, 2002`de bu oran yüzde 5.7`ye yükseldi. Kamu kuruluşlarındaki kârlılığın eksi 6.1`den yüzde 8.3`e çıkması da dikkat çekti.

Kriz yılında kazandığı her 100 liranın 93.5 lirasını faize, 85.3 lirasını maaş ve ücretlere, 2.6 lirasını kiraya ayıran sanayici, giderleri karşılamak için cebinden para ödemek durumunda kalmıştı. Geçen yıl ise kazandığı her 100 liranın 5.7 lirası cebinde kaldı.

BORÇLANMA ORANI AZALDI
Bütün bunlar, üst üste iki kriz geçiren ve 2. Dünya Savaşı`ndan bu yana en büyük daralmayı yaşayan Türkiye ekonomisinin düzelme trendine geçtiğini gösteriyor. 2001 yılında özel şirketler, varlıklarının yüzde 66.5`ini borçla finanse ediyordu. Geçen yıl ise varlık finansmanında borç payı yüzde 61.2`e indi.

Dikkat çekici bir başka sonuç, faiz ödemelerindeki azalma oldu. 200`de özel büyük kuruluşların faiz ödemeleri satışlarının yüzde 88.4`üne ulaşmışken, geçen yıl bu oran yüzde 55.7`ye düştü. Yani sanayici kazandığının daha az bir bölümünü faiz ödemelerine ayırdı. Kuruluşların faaliyet dışı gelir olarak nitelenen temettü, iştirak gelirleri, faiz gelirleri menkul ve gayrimenkul satışları ise, toplam satışların sadece yüzde 5.8`ini oluşturdu. Bu oran bir önceki yılda yüzde 8.7 idi. Bu da sanayicinin artık faizden değil de esas faaliyet alanlarından para kazandığını ortaya koyuyor.

ANADOLU`NUN PAYI
2001`de 500 büyük kuruluşun 235`i Anadolu`dandı. Geçen yıl bu sayı 248`e çıktı. 500 büyüğün 82 katrilyonluk toplam satışının 28 katrilyonunu Anadolu`daki sanayi kuruluşları gerçekleştirdi. 2001 yılında ise 55 katrilyonluk toplam satışın 16 katrilyonu Anadolu`daki firmaların satışlarından elde edilmişti.