Erbakan Hoca’nın yaptığı makine ‘güm’ diye patladı

1955 yılında Erel Çelik Fabrikaları olarak faaliyete başlayan Arçelik geçmişten bugüne faaliyetlerinin öyküsünü ‘Mamulâttan Markaya’ kitabında topladı. 45 yıl boyunca kurum içinde çalışanların anıları ve şirket arşiv bilgilerinden oluşan kitap aynı zamanda kurum tarihi olarak önemli bir belgesel olma özelliğini taşıyor.

Politikaya girdiğinden bu yana ‘yerli sanayi’ sloganı üzerinden siyaset yapan Necmettin Erbakan’ın profesörlük unvanına karşın mühendislikteki bir başarısızlığı ortaya çıktı.

Arçelik’in geçmişten bugüne hikayesinin anlatıldığı ‘Mamulâttan Markaya’ kitabında, kapatılan Refah Partisi Genel Başkanı Necmetin Erbakan’ın Arçelik için ürettiği elektrik motorunun patladığı belirtildi. Arçelik’te 1960’larda görev yapan Turgut Kayakan, Erbakan’ın ürettiği moturun nasıl patladığını şöyle anlattı:

‘Karıştırıcı olmadı, motor yapayım’

Profesör Necmettin Erbakan, akademisyen hüviyetinin dışında, imalat sektörüne de girmiş ve Silahtarağa’da, Çekoslovak lisansıyla bir motor fabrikası kurmuştu; Gümüş Motor! Çok iddialıydı ve bizim eşya sektörüne de hizmet edebileceğini söylüyordu. Bir gün ziyaretimize geldi, dedi ki: ‘Siz bu çamaşır makinelerinin motorlarını nereden ithal ediyorsunuz, ben bu motoru size yapabilirim!’ Necmettin Bey bize motor teklif etmeden önce, karıştırıcı da yapmak istemiş, kabul etmiştik; ama yapamamıştı. Erbakan, ‘Karıştırıcı yapamadım ama motor konusunda iddialıyım’ dedi, fabrikasına davet etti bizi.

Necmettin Bey’e bir makine verdik, numune olarak; umutla bekliyoruz. Birkaç ay geçti. Necmettin Bey, Sütlüce’ye geldi: ‘Elektrik motorunu yaptık... buyrun!’ dedi. Motorun fişini de uğurlu elleriyle soktu prize... ve motor paf dedi patladı! Bu olaydan sonra da bu proje üstüne bir daha düşmedi Necmettin Bey, bıraktı; bir daha bizi aramadı.


Araplardan İsrail boykotu

Arçelik, 11 kasım 1959 tarihinde buzdolabı üretimine geçmek üzere İsrailli Amcor firmasıyla teknik yardım anlaşması yapar. Ve ilk yerli buzdolabı 26 Temmuz 1960’da üretilir. Statü sembolü olan Arçelik buzdolabı yok satar ama ihracatta Arapların boykotu ile karşılaşır. Arap Birliği yalnız Arçelik’i değil, başta Vehbi Koç olmak üzere tüm yönetim üyelerini kara listeye alınır ve Arap ülkelerine girişleri yasaklanır. Boykot Amcor ile ilişkiler kesilene kadar da sürer.


Pakistan’a, başkanın ailesine bayilik vererek girdi

Yıl 1970’lerin sonu. Pakistan ile Türkiye arasında büyük bir dostluk yaşanıyor. Eyüp Han dönemi. Eyüp Han’ın bir yakınıyla ilişki kurulamazsa Arçelik buzdolaplarının Pakistan’da satılması zor. Eyüp Han’ın yakınlarından biri bulunur ve bayilik verilir. 100 adet buzdolabı satılır, sonra sparişler kesilir. Araştırılır, buzdolapların satılmadığı ve elde kaldığı ortaya çıkar. Gerekçesi ise ilginçtir: Buzdolapları kilitleri olmadığı için satılamaz. Çünkü Pakistan’ın zenginleri çok az geliri olan hizmetçileri yiyecekleri çalmasın diye kilidi olmayan hiç bir dolabı evlerine sokmazmış.


Çamaşır makinesiyle Susurluk ayranı

Balıkesir yetkili servisi olarak Arçelik’e katılan Cengiz Ermutlu çamaşır makinesinde nasıl ayran yapıldığını şöyle anlatıyor: Bir gün dediler ki, ‘Bir ayrancının çamaşır makinesi’ bozulmuş; gittik. O zaman Ç3 - A’larımız var. Karıştırıcı dönmüyormuş. Daha motora sıra gelmeden karıştırıcıyı söküp çıkardığımda altının silme yağ olduğunu gördüm. ‘Siz bununla ne yıkıyorsunuz’ dedim. ‘Ayran yapıyoruz’ dediler.


‘Annem tokaçla çamaşır yıkardı’

Arçelik gibi bir firmanın sahibi olmasına rağmen Vehbi Koç’un evine, eşi ölene kadar çamaşır makinesi girmemiş. Vehbi Koç’un kızı Sevgi Gönül, Arçelik’in ‘Mamulâttan Markaya’ kitabında anılarını anlatırken, annesinin çamaşır makinesi kulanmadığını şöyle dile getirdi: Çamaşır makinesi girmedi bizim eve, baba evimize yani... Çünkü tokaç denilen bir araç vardı o tarihlerde şöyle tahtadan kocaman bir toknak... İşte o tokaç ve kille yıkardı çamaşırı annem. Bizim eve çamaşır makinesi çok geç girdi, ancak annem vefat ettikten sonra, biz çocukları aldık babama çamaşır makinesini.’


Servis telsizine asker engeli

Arçelik, üretim ile birlikte servis ağını da geliştirmek ister. Bunun için motorize ekipler kurar. Yıl 1960’lı yılların ortasıdır. Haberleşme sorunu vardır ve telsiz sistemi kurulmak istenir. Ancak Arçelik, Emniyet Müdürlüğü’nden ve İçişleri Bakanlığı’ndan izin alır ama Genelkurmay’a takılır. Genelkurmay, özel kişi ve şirketlerin telsiz sistemi kurmasını sakıncalı bulur ve takılan araç ve gereçleri söktürür.