ABD`de 19 hissede açığa satış yasaklandı
Kredi krizi sürecinde ABD ve Avrupa borsalarında artan açığa satış işlemleri yatırımcılara milyarlarca dolar kazandırınca ABD`nin Sermaye Piyasası Kurulu Security Exchange Commission (SEC), geçen hafta ABD borsalarında yaşanan olağanüstü koşullar ve manipülasyon şüpheleri nedeniyle özellikle karşılıksız açığa satışa yasak getirdi.
REFERANS GAZETESİ
Buna göre SEC, aralarında Fannie Mae, Freddie Mac, Citigroup, Goldman Sachs, Deutsche Bank, Lehman Brothers ve Morgan Stanley`in de bulunduğu toplam 19 mali sektör hissesinde açığa satışı yasaklandı. SEC`in 1934 yılında çıkan bir yasaya dayandırarak uygulamaya koyduğu yasak dün yürürlüğe girdi. Yasağın yaklaşık bir ay boyunca geçerli olacağı, ancak SEC`in gerekirse süreyi uzatabileceği belirtiliyor.
SEC`in karşılıksız, yani ödünç almadan yapılan açığa satışları engellemesi hisse fiyatlarının hızlı düşüşünün önüne geçmeyi amaçlıyor. Açığa satış yasal olmasına rağmen ödünç hisse almadan yapılan açığı satış işlemleri aslında yasal olarak değerlendirilmiyor. SEC, karşılıksız açığa satışın yatırım bankası Bear Stearns`ün çöküşünde ve yıl boyunca finans kurumlarının hisselerinde yaşanan büyük düşüşlerde payı olabileceğini düşünüyor.
1 trilyon dolar çöküş için yatırımcılar bahis oynuyor
Bloomberg haber portalında yer alan bir değerlendirmeye göre tüm dünyada yatırımcılar hisse senedi fiyatlarında 1 trilyon dolardan da fazla bir çöküş gerçekleşeceği üzerine bahisler oynuyor. Bloomberg`in topladığı veriler Pershing Square Capital Management yöneticisi William Ackman`dan ünlü spekülatör George Soros`un ortağı Jim Rogers`a kadar pek çok büyük yatırımcının sadece temmuz ayında mortgage kreditörleri Fannie Mae ve Freddie Mac hisselerinde yaptıkları karşılıklı ve karşılıksız açığa satışlardan yaklaşık 1.4 milyar dolar kazandığını ortaya koyuyor. Harbinger Capital Partners`ın ise İngiliz mortgage kreditörü HBOS`in hisselerinin düşeceğini öngörerek 665 milyon dolar yatırdığı ve şu anda bu öngörüsünün karşılığını almakta olduğu belirtiliyor.
Georgetown Universitesi`nde finans profesörü olan ve açığa satış üzerine çalışmalar gerçekleştiren James Angel`a göre bugün dünyadaki 1.4 trilyon dolarlık hisse senedine yatırılan paraların neredeyse tümü hisselerin düşeceği yönünde spekülasyon yaratmak için kullanılıyor. Küresel ekonomide yaşanan yavaşlama, bankaların 447 milyar dolarlık kayıpları ve hisse değerlerindeki düşüşlerden kâr edebilen hedge fon sayısındaki artış, açığa satış işlemlerinin de artmasına neden oldu. MSCI World Index`te yer alan 23 ülkeden 22`si ayı piyasasına girdi.
`Açığa satış yapanlar finans sisteminin bir parçası`
ABD ve İngiltere`de piyasa düzenleyici kurumlar açığa satış işlemi gerçekleştirenlerle ilgili kuralları sıkılaştırıyor. Bunun en büyük nedeni açığa satış işlemlerinin küresel hisse değeri kayıplarının 11 trilyon dolara ulaşmasında payları olduğu endişesi. Hisse tutma ve açığa satma izni olan hedge fonların varlıkları 2007`de 140 milyar dolardı. ABD`li Tabb Group`un geçen yıl gerçekleştirdiği bir çalışmaya göre 2010 yılında bu varlıkların 2 trilyon dolara ulaşması bekleniyor. İngiliz Spitafield Advisors verilerine göre ise bu fonlar 2010 yılına kadar 600 milyar dolar daha borçlanabilir.
Ancak bu ülkelerde durum böyleyken gelişmekte olan ülke piyasaları açığa satışa sıcak yaklaşıyor. Örneğin Hindistan`ın sermaye piyasaları düzenleme mekanizması aralık ayında 6 yıldır yasak olan açığa satış işlemlerine izin verileceğini açıkladı. Endonezya da geçen ay açığa satış işlemlerine tarihinde ilk kez izin verdi.
Bloomberg`e göre New York Menkul Kıymetler Borsası`ndaki (NYSE) hisselerde gerçekleştirilen açığa satışlar haziran ayında yüzde 4,6 arttı. Bu, 1931`den bu yanaki en yüksek oran olarak değerlendiriliyor. Prof. James Angel, açığa satış işlemi gerçekleştirenlerin ABD finans piyasalarının ekosisteminin önemli bir parçası olduğunun altını çiziyor. Angel`a göre bu aslanların kendilerinden daha zayıf olan hayvanların sürülerinin peşinden gitmeleri ile benziyor ve açığa satış yapanlar hisse değeri üzerinde tartışılan şirketleri seçiyor.
Açığa satış nedir?
Açığa satış, satıcının elinde olmayan hisse senetlerini satıp, vade sonunda satışını gerçekleştirdiği hisseleri satın alan kişiye teslim etmesi işlemidir. Hisselerin düşüşe geçeceğine inanan yatırımcıların kullandığı bir yöntemdir. Amaç, hisse senetlerini yüksek fiyattan satıp, daha sonra düşük fiyattan alarak alıcıya teslim etmek ve arada gerçekleşen fiyat farkını kâr olarak yansıtmaktır. Aslında alıp satma işleminin tam tersi olarak da değerlendirilebilir. Hisseler önce satılır, daha sonra alınarak geri koyulur.
Açığa satış işlemi, hisselerin düşeceğini öngörmek üzerine kuruludur. Ancak eğer beklenen olmaz ve hisse fiyatlarında yükseliş meydana gelirse o zaman yatırımcı kâr beklerken zarar yazmış olur.
Napolyon `devletin düşmanı` diyordu
1797-1879 yılları arasında yaşamış olan ABD`li finansçı Daniel Drew, açığa satış için yaptığı değerlendirmede Kendisinin olmayanı satan kişi ya onu geri almalı ya da hapse girmelidir demişti.
Açığa satış yapanlar genelde hisse fiyatlarındaki abartılı hareketlere neden oldukları gerekçesiyle eleştirilirler. Hatta Napolyon`un bile bir zamanlar açığa satış yapanları devlet düşmanı olarak nitelendirdiği söyleniyor. Ama açığa satışı savunanlar da yok değil. Özellikle milyarder akbaba yatırımcı Warren Buffet açığa satışın piyasaya likidite kazandırdığını ve Wall Street`teki karmaşanın dengeleyici unsuru olduğunu savunuyor.
ürkiye`de özel düzenlemelere tabi
Temelinde piyasaların derinliğini artırma hedefi olan ve özel düzenlemelere tabi açığa satış, Türkiye`de kredili olarak satın alınan hisse senetleri için uygulanamıyor. Her bir açığa satış işleminde yatırılması gereken özkaynak, hesabın açılması aşamasında ya da en geç satılan menkul kıymetlerin takas işlemlerinin gerçekleşmesinden önce kredi hesabına yatırılmak zorunda.
Ayrıca, müşteri tarafından verilen emirin açığa satış olduğunun aracı kuruma yazılı olarak bildirilmesi de bu işlemlerde zorunlu olan uygulamalardan. Aracı kurumlar da emirin açığa satış olduğunu kullanılan iletişim aracının niteliğine uygun bir şekilde bildirirler. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası`nda hangi hissede ne ölçüde açığa satış işlemi olduğu da ayrıca düzenli olarak açıklanır.
Açığa satışın dönüm noktaları
* 1609 - Hollandalı East India Co, açığa satış işlemlerinden büyük kârlar elde eden yatırımcılarını Amsterdam borsasına şikayet etti. Ardından sonraki yıl açığa satışa uygulanan kısıtlamalar bu alanda bir ilkti.
* 1917 - New York Menkulş Kıymetler Borsası açığa satışa kısıtlamalar getirdi ve spekülatörlerden her akşamüstü liste istedi.
* 1929 - Yaşanan Büyük Buhran`a sebep olanlar arasında açığa satış yapanların da adı geçti.
* 1938 - SEC, sadece hisse fiyatı yükselirken açığa satış yapılmasına izin vererek bir kısıtlama getirdi. Daha sonra bu kural 2007`de iptal edildi.
*1949 - İlk modern hedge fon Alfred Winslow Jones adlı bir finans muhabiri tarafından oluşturuldu.
* 1987 - Piyasalarda yaşanan çöküşün ardından Kongre açığa satış işlemlerine inceleme başlattı.
* 2001 - 11 Eylül`de gerçekleşen İkiz Kuleler saldırısının ardından Wall Street kurumları açığa satış yapan yatırımcılara düşen hisselerden gelir etmemeleri çağrısı yaptı. Aynı yıl Usame bin Ladin bağlantılı grupların açığa satıştan gelir elde edip etmedikleri incelendi.
* 2008 - Bear Stearns CEO`su Alan Schwartz panik yaratıp şirketi batırdıkları iddia edilen açığa satış yapan yatırımcılar hakkında ABD Senatosu`nun finans komitesine ifade verdi.
* 2008 - SEC acil bir önlem alarak açığa satışa kısıtlama getirdi.
