Özel Sektör 1994`ten Sonra Rantiye Oldu

TÜSİAD`ın Hükümete sert çıkmasıya birlikte yeniden gündeme gelen Rantiye tartışmasına, Merkez Bankası ışık tuttu. Merkez Bankası, özel sektörün 1994 yılından yararlanarak mali kar elde edebilmek amacıyla, varlıklarının ve işletme sermayelerinin önemli bir bölümünü bankalara ve menkul değerlere yatırdıklarını belirledi.

Merkez Bankası`nın Türkiye`deki firmaların verilerinden yola çıkarako luşturduğu Sektör Bilançoları çalışmasında yer alan verilere göre, özel sektör firmaları varlıkları toplamıın ortalama yüzde 10`unu, işletme sermayelerinin ise 1997 ve 1998 yıllarında yüzde 15, 1999 yılında da yüzde 19`unu oluşturan nakitlerinin bankalara ve menkul değerlere yönlendirdiler. Bunun sonucu olarak incelemeye alınan toplam 7 bin 604 firma, 1997 yılında 510 trilyon lira, 1999 yılında ise 2 katrilyon 151 trilyon lira faiz geliri elde ettiler.

Özel sektör nakit parasını bu şekilde faiz kazancına yönlendirilirken, aynı dönemde kamu şirketlerinin ise nakitlerini daha çok bağlı ortaklık ve iştiraklerinin finansmanına harcadıkları belirlendi. Bu gelişme sonucu kamu şirketlerinin bankalarda tuttukları gelir getirici nakitleriyle, menkul değerlerinin dönen varlıkları içerisindeki payı önemli ölçüde azaldı.

Şirketlerin faiz gelirleri 1998 yılında bir önceki yıla göre yüzde 120.6, 1999 yılında ise yüzde 91 oranında artış kaydetti.

Zarar daha hızlı büyüdü

Merkez Bankası`nın incelemeye aldığı 7 bin 604 firmadan 5 bin 453`ü 1999 yılını karla 2 bin 119`u ise zararla kapattı. Kar eden firma sayısı 1997 ve 1998 yıllarına göre önemli ölçüde azalırken, zarar eden firma sayısında ise önemli bir artış yaşandı. 1997 yılında bu firmaların 6 bin 311`i kar, bin 218`i zarar etmişti. 1998 yılında ise kar eden 5 bin 941 firmaya karşılık bin 623 firma bilançosuna zarar yazmıştı. Kar ya da zarar oluşmayan firma sayısı ise 1997 yılında 55, 1998 yılında 40, 1999 yılında ise 32 olarak gerçekleşti.

1999 yılında kar eden firmaların toplam karı 1998 yılında kar eden firmaların toplam karına göre yüzde 47.9 artarak 3.2 katrilyon lira olurken zarar eden firmaların toplam zararı, firma sayısındaki artışa da bağlı olarak yüzde 161.2 oranında artarak 2.4 katrilyon liraya ulaştı. Bu nedenle 1998 yılında 1.3 katrilyon lira olan 7 bin 504 firmanın toplam net karı 1999 yılında yüzde 33.3 azalarak 853 trilyon liraya kadar düştü.

Bilançolarda reel büyüme

Merkez Bankası`nın belirlemelerine göre ekonomide küçülme eğiliminin başladığı 1998 ve hızlı bir daralma yaşanan 1999 yıllarında şirketlerin toplam varlıklarında reel olarak önemli artışlar yaşandı. Şirket varlıkları 1998 yılında reel anlamda yüzde 18, 1999 yılında ise yüzde 2 oranında arttı.