Hayat Standardı Esası`na Göre Kim Ne Kadar Vergi Verecek?

2001 yılı vergi gelirlerini artırmak için çıkartılan 4605 sayılı yasa ile yapılan en önemli düzenlemelerden biri de, 1998 yılı sonunda yürürlükten kaldırılan ve 1999 yılında uygulanmayan `Hayat Standardı Esası`nın bazı küçük değişikliklerle geri getirimiş olması. Yumuşatılarak yeniden getirilen `Hayat Standardı Esası` uygulaması ile ticari ve mesleki kazanç elde eden gelir vergi mükelleflerinin zarar beyan etmelerinin önüne geçmek ve en azından yasada belirlenen hayat standardı göstergeleri üzerinden asgari bir vergi tahsili amaçlanıyor. Yapılan bu düzenleme basit usulde vergilendirilenler dahil iki milyonu aşkın gelir vergisi mükellefiyetinden yaklaşık 1 milyon 600 binini kapsıyor.

1998`de vergi veren 1999`da `zararda`

Yapmış olduğu ticari faaliyeti veya serbest meslek faaliyeti dolayısıyla yıllık gelir vergisi beyannamesi veren mükelleflerin büyük bir çoğunluğu Hayat Standardı Esası üzerinden vergi ödemekteydi. Hayat Standardı Esası en son 1998 yılı kazançlarına uygulandıktan sonra yürürlükten kaldırıldı. Bunun üzerine, Hayat Standardı Esası`na göre vergi ödeyen bakkal, manav, konfeksiyoncu, sanayici gibi ticari kazanç elde edenler ile avukat, doktor, mimar, muhasebeci gibi serbest meslek kazancı elde edenlerin çoğu, 1999 yılı için ya zarar beyan ettiler, ya da kaldırılan hayat standardı tutarlarının altında kazanç beyan ederek, vergi kabına neden oldular.

Beyana dayanan gelir vergisinin (beyannameli mükelleflerin stopaj yoluyla ödedikleri gelir vergisi hariç) toplam gelir vergisi içindeki payı 1998 yılında yüzde 12 iken Hayat Standardı Esası`nın uygulanmadığı 1999 yılında yüzde 9`a, Aynı şekilde 1998 yılında 30 trilyon lira gelir vergisi ödeyen basit usulde vergilendirilen (götürü) mükelleflerin 1999 yılında ödediği vergi de 10 trilyon liraya düştü.

Beyannameli mükelleflerin 1998 yılı ve 1999 yılı vergi tahakkuklaırnda da bu durum açıkça görülmektedir. Beyannameli mükelleflerin 1998 yılı toplam gelir vergisi tahakkuku 454 trilyon lira iken, 1999 yılında toplam gelir vergisi tahakkuk toplamının 326 trilyon liraya düşmesi Maliye`yi, `Hayat Standardı Esası`nı yumuşatılmış olarak geri getirmek zorunda bıraktı.

Koşullar 1998`in yumuşamış hali

En son 1998 yılı kazançlarına uygulanarak yürürlükten kaldırılan ve 1999 yılı kazançlarına uygulanmayan hayat standardı uygulaması, mükelleflerine bazı yumuşatmalarla, yeniden uygulamaya başlanıyor. Tekrar uygulamaya konulan `Hayat Standardı Esası`nda yürürlükten kaldırılan eski şekline göre, aşağıdaki yumuşatmalar yapılmıştır.

Hayat standardı göstergeleri 1999 yılı verilerine göre artırılmaktadır. Yani 1998 yılı hayat standardı göstergeleri 1999 yılı yeniden değerleme oranı olan yüzde 52,1 oranında artırılmıştır. 2000 yılı için artış yapılmamaktadır. Buna göre;

*Birinci sınıf tacir yıllık 750 milyon, aylık 62.5 milyon,

*İkinci sınıf tacir yıllık 400 milyon, aylık 33.3 milyon,

*Serbest meslek erbabı yıllık 640 milyon, aylık 53.3 milyon,

*Basit usule tabi mükellef sınıfına göre yıllık 200-80 milyon, aylık 16.6-5 milyon vergi ödeyecektir.

Hayat standardı esası ve götürü usul yürürlükten kalkmasaydı 2000 yılı için;

*Birinci sınıf tacir yıllık 682 milyon, aylık 56.8 milyon,

*İkinci sınıf tacir yıllık 682 milyon, aylık 56.8 milyon,

*Serbest meslek erbabı yıllık 1 milyar 130 milyon, aylık 94 milyon,

*Basit usule tabi mükellef sınıfına göre yıllık 302-100 milyon aylık 25-8.3 milyon vergi ödeyecektir.

*Aile reisi beyanı kaldırılmış olmasına rağmen, aile bireylerinden birinin geliri diğer ireylerin hayat standardı tutarının izahında kabul edilmektedir.

*Daha önceki uygulamada gösterge tutarları yeniden değerleme oranı ve asgari ücretteki artışa göre hesaplanmakta ve hangisi yüksekse o uygulanmakta iken, yeni düzenlemede yeniden değerleme oranında artış öngörülmekte ve Bakanlar Kurulu`na ayrıca bu tutarı artırma veya azaltma yetkisi verilmektedir.

Uyguluma serbest meslektekileri etkiliyor

Gelir vergisi mükelleflerinin tamamı `Hayat Standardı Esası`na tabi değil. Hayat standardı iki milyonu aşkın gelir vergisi mükellefinden sayıları yaklaşık 1.6 milyon olan mükellefleri kapsıyor.

Ticari kazanç elde edenler

Ticari kazanç elde eden gerçek usulde gelir vergisi mükellefleri hayat standardına tabi bulunuyor. Ticari kazanç elde edenlerden işletme defteri tutan ikinci sınıf ve bilanço esasına tabi olan birinci sınıf tüccarlar 2000 ve 2001 yılı vergilerini Hayat Standardı Esasına göre ödeyecek. Bakkal, kasap, manav, kitapçı, tamirci, gözlükçü, inşaatçı, konfeksiyoncu, mobilyacı, berber, lokantacı, büfeci, gazinocu, nakliyeci gibi vergi mükellefleri bu grubu oluşturuyor.

Serbest meslek erbabı

Doktor, avukat, mimar, muhasebeci, mali müşavir, yeminli mali müşavir, noter, ses sanatçıları, sahne sanatçıları, gümrük komisyoncuları, vb. serbest meslek mensupları da Hayat Standardı Esası`na tabi. Serbest meslek kazanç defteri tutan bu mükellefler de 2000 ve 2001 yılında Hayat Standardı Esası`na göre vergi ödeyecek.

Basit usul vergi verenler

Daha önce götürü usulde vergilendirilen ve götürü usulün kaldırılması üzerine `Basit Usul` adı altında yeni bir usulde vergilendirilmeye başlanan, yaklaşık 750 bin civarındaki taksici, dolmucu, şehir içi nakliyeci, pazarcı, seyyar satıcı gibi küçük esnaf grubu da hayat standardına tabi.

Ancak, bu mükellefler için hayat standardı temel göstergeleri uygulanmasına rağmen, ilave göstergeler uygulanmıyor.

Örneğin; basit usulde vergilendirilen bir mükellefin hayat standardına göre kazancının tespitinde, otomobili, dairesi, yurtdışında seyahati için kazancına ilaveler yapılmıyor.

2000-01`de işe başlayanlar hariç tutuluyor

Basına yansıyanın aksine, Hayat Standardı Esası`nın gelir vergisi mükelleflerinin tamamına uygulanması söz konusu değil. Esas itibariyle ticari ve mesleki kazanç elde edenlere uygulanacak olan Hayat Standardı Esası aşağıdaki mükelleflere uygulanmayacak.

İlk defa işe başlayan mükellefler, (İşe başlanan ve izleyen yılda hayat standardına tabi bulunmuyor. Buna göre 2000 yılı içinde veya 2001 yılı içinde işe başlayanlarda hayat standardı uygulanmayacak.) Bu hükmün uygulanmasında aynı işin mükellefin eş, çocukları ile bakmakla yükümlü oldukları kişiler tarafından yapılması ilk defa işe başlama sayılmıyor. (RADİKAL)