Ek bütçe çare olacak mı?

Kasım 2000 ve Şubat 2001 ekonomik krizleri Devletin hesaplarını da altüst etti. 2001 yılı Genel Bütçesi ile öngörülen enflasyon ve kur hedefleri ciddi oranda değişikliğe uğradı. Başta faiz ödemeleri olmak üzere personel ve diğer zaruri giderler için ek kaynak ihtiyacı ortaya çıktı. IMF`nin de isteği üzerine zorunlu olarak ek bütçe yoluna gidildi.

2001 hedefleri neydi?
2000 yılında uygulanan IMF destekli ekonomik program sonucu, enflasyon son 14 yılın en düşük seviyesine inmiş, faizler üç haneli rakamlardan yüzde 30`lara kadar düşmüş ve bunun sonucu olarak borçlanma maliyeti azalmış, önemli bir bütçe performans kriteri olan, GSMH içinde bütçe faiz dışı fazlası yüzde 6 oranında gerçekleşmiştir. Son yıllarda görülmeyen ölçüde olumlu olan bu gelişmeler, 2001 yılı bütçe hedef ve büyüklüklerine de yansımış ve 2001 yılı bütçesinde, GSMH içinde yüzde 16 paya sahip olan faiz ödemelerinin yüzde 10`lara indirilmesi hesabıyla aşağıdaki hedefler ortaya konmuştur.

Büyüme yüzde 4,5
TEFE ortalama yüzde 15,2
TEFE yıl sonu yüzde 10,0
TÜFE ortalama yüzde 19,5
TÜFE yıl sonu yüzde 12,0
Ortalama dolar kuru 714 000 lira
Bütçe açığı 5,233 katrilyon lira.
Bütçe açığı/GSMH yüzde -3,4
Faiz dışı fazla/GSMH yüzde 7,5

Giderler 48 360 Trilyon
*Personel 12 000 Trilyon
* Diğer Cari 4 750 Trilyon
* Yatırım 3 470 Trilyon
* Faiz 16 677 Trilyon
* Sosyal güvenlik 4 335 Trilyon
* Diğer transferler 7 128 Trilyon
* Gelirler 43 127 Trilyon
* Vergi 31 777 Trilyon
* Vergi dışı normal gelirler 8 022 Trilyon
* Özel gelirler ve fonlar 3 028 Trilyon
* Katma Bütçe Gelirleri 300 Trilyon

Ek ödenek ihtiyacı
2000 yılı sonu ve 2001 yılı başında yaşanan ekonomik krizler sonucu faiz oranlarının artması, enflasyonun aylık yüzde 10`ların üzerine çıkması sonucunda;
* Faiz ödemelerindeki artış,
* Personel ödemelerindeki artış (enflasyona bağlı aylık artan maaşlar),
* Görev zararları (Halk ve Ziraat Bankasına yapılacak ödemeler),
* Tarımsal desteklemeler,
* Sosyal Güvenlik Kurumlarına yapılacak transferler,
* Fiyat artışlarından dolayı yatırım harcamalarındaki artış,
* Çoğu güvenlik amaçlı diğer cari harcamalarındaki artış,
için ek kaynağa gereksinim duyulmuştur. Ayrıca; 2001 yılının ilk beş aylık bütçe gelirlerindeki gerçekleşmeler de gelir hedeflerinin revize edilmesini zorunlu kılmıştır.

Ek bütçe ile ne getirildi?
Geçtiğimiz hafta TBMM`de görüşmeleri tamamlanan Ek Bütçe ile, 30 katrilyon 640 trilyon liralık ek ödenek imkanı sağlanmış, ayrıca; 2001 yılı bütçesinin gelir kaleminde vergi gelirleri de 5.373 katrilyon lira artış öngörecek şekilde revize edilmiştir. Vergiler içinde Gelir Vergisi, Akaryakıt Tüketim Vergisinde ve Katma Değer Vergisinde önemli artışlar beklenirken, Kurumlar Vergisinde azalma beklenmektedir.
Böylece giderlerde 30.640 katrilyon lira, gelirde de 5.373 katrilyon lira artışa gidilmiştir. Ek bütçe ile;
* Faiz ödemelerine 24 katrilyon 591 trilyon lira,
* Personel ödemelerine 2 katrilyon 300 trilyon lira,
* Sosyal güvenlik kuruluşlarına 777 trilyon,
* Ziraat ve Halk bankalarının görev zararlarına 400 trilyon lira,
* Yatırımlara 280 trilyon lira,
* Kamu iktisadi teşebbüslerine 153 trilyon lira,
* Tarımsal desteklemelere 75 trilyon lira,
* Vergi iadelerine 750 trilyon lira,
* Milli Savunma Bakanlığına 250 trilyon lira,
* Devlet iştiraklerine 203 trilyon lira,
* Kuruluşların diğer cari harcamalarında zorunlu olarak ortaya çıkacak ihtiyaçlarına, 550 trilyon lira,
* Üretimlerinde LPG (Gaz) kullanan seramikçilerin desteklenmesinde ve kamu işçilerinin ücretlerinde toplu sözleşme ile getirilen zamların finansmanında kullanılmak üzere 560 trilyon lira olmak üzere, toplam 30 katrilyon 640 trilyon liralık ek ödenek imkanı sağlanmıştır. Ayrıca; vergi gelirlerindeki 5.373 katrilyon liralık artışla gelir tahminleri de 48 katrilyon 200 trilyon liraya çıkartılmış bulunuyor.

Aslan payı borç faizine
Ek bütçe ile getirilen 30 katrilyon 640 trilyon lira ilave ödenekten, en büyük payın, 24 katrilyon 591 trilyon ile faiz ödemelerine tahsis edildiği görülüyor.
Bu faiz ödeneğinin;
* 3.3. katrilyon lirası, kamu ve fon bankalarına daha önce verilen tahvillerin yenileri ile değiştirilmesi sonucu, söz konusu kağıtların o güne kadar işleyen faiz giderlerine,
* 8.4 katrilyon lirası, fon bankalarının mali yapılarını düzeltmek için ihraç edilen devlet iç borçlanma senetlerinden kaynaklanan faizlere,
* 6 katrilyon lirası da, Şubat 2001 krizi sonrasında yükselen faiz hadleri ve piyasa koşulları çerçevesinde kısa vadeli borçlanmaya ağırlık verilmesi nedeniyle gelen ilave faiz giderleri karşılığını oluşturduğu, dolayısıyla 17.7 katrilyon liranın yaşanan krizlerin getirdiği ilave yük olduğu, bu miktarın bankacılık sistemini sağlıksız bir yapıya dönüştüren yılların birikimi `görev zararları`nın tasfiyesi ile kamu ve fon bankalarının içine düştüğü likidite sıkıntısını giderecek işlemlerden kaynaklandığı görülüyor.

Yeni bütçe hedefleri
Ek bütçe ile 2001 yılı gelir ve gider hedefleri değişmiş bulunuyor. Ek bütçe sonucu 2001 yılı giderleri 79 katrilyon liraya yükseltildi. Gider kalemleri içinde 41 katrilyon 268 trilyon lira ile ilk sırayı faiz ödemeleri alıyor. İkinci sırada 14 katrilyon 780 trilyon lira ile personel harcamaları (maaşlar) yer alırken, yatırım harcamaları için de 3 katrilyon 750 trilyon lira gibi komik bir tutarın ayrıldığı görülüyor. Diğer cari harcamalarda ve transfer harcamalarında da çeşitli artışlar öngörülmüş.
2001 yılı Bütçe gelirleri de 48 katrilyon 200 trilyon liraya yükseltildi. Bunun 37 katrilyon 150 trilyon lirasının vergi gelirlerinden, kalanının da diğer bütçe gelirlerinden elde edilecegi tahmin ediliyor. Bu durumda 2001 yılı bütçesi 30 katrilyon 800 trilyon lira açık vermesi bekleniyor.

Ek ödenekler nereden karşılanacak?
Ek bütçe ile 30 katrilyon 800 trilyon lira artırılan giderlerin (ek ödenekler) 5 katrilyon 373 trilyon lirası vergi gelirlerindeki artıştan, vergi gelirlerindeki artış dışında kalan bölümün ise iç borçlanma yolu ile karşılanması hedefleniyor.

Hedefler gerçekleşebilir mi?
2001 yılı bütçe hedeflerini revize eden ek bütçe yasası ile Devletin giderleri 30 katrilyon 640 trilyon lira artırılmış, buna karşılık gelirlerin de 5.373 katrilyon lira artacağı varsayılmıştır.

Bütçenin gelir ve gider tahminlerinin yüzde yüz gerçekleşmesi halinde bile 2001 yılı bütçesi 30 katrilyon 800 trilyon lira açık vermiş olacaktır. Bu da daha fazla borçlanma ve faiz ödeme anlamına geliyor. Bütçenin gider kalemlerinin, öngörülen şekilde gerçekleşmesi, öncelikle faiz giderlerindeki gerçekleşmeye bağlı. Çünkü; bütçenin en önemli gider kalemi 41.8 katrilyon lira ile GSMH`ya oranı yüzde 23 düzeyine ulaşmış olan faiz ödemeleri.

Bankacılık sektörüne verilen yaklaşık 29 katrilyon liralık kamu kağıdı ile birlikte iç borç tutarının 110 katrilyon liraya ulaşacağı tahmin edilmektedir. Bu kadar yüksek tutardaki iç borç stokunun kolay kolay döndürülemeyeceği ortada. Ayrıca; kurdaki belirsizlik ve enflasyondaki olası bir artışın faizlere yansıması ve iç borç maliyetini yükseltmesi uzak bir ihtimal değil. 2001 yılı gelir hedefleri arasında çok önemli bir yere sahip olan vergi gelirlerinden 37 katrilyon 150 trilyon lira hasılat bekleniyor. Beklenen vergi hedefine ulaşmak 2001 yılı bütçesi için hayati önem taşıyor. Çünkü; 2001 yılı bütçe yasasında 5 katrilyon 233 trilyon lira olarak tahmin edilen bütçe açığı, ek bütçe ile 30 katrilyon 800 trilyon liraya çıkarak, Cumhuriyet tarihinin en yüksek seviyesine ulaştı. Vergilerden beklenen hasılatın elde edilmemesi bütçe açığını daha da artıracaktır. Bu da, mevcut sıkıntıların daha da çoğalmasına yani;
* İşsizliğin artmasına,
* Esnaf ve tüccarın daha da zor duruma düşmesine,
* Memur ve işçilerin reel anlamda gelirlerinin azalmasına,
* Emeklilerin de aynı şekilde gelirlerinin azalmasına,
* Reel sektörün tamamının durmasına neden olur ki, bu da tam bir felaket anlamına geliyor.
Nereden bakarsak bakalım 2001 yılında işler çok zor. Gerek kamuda gerek özel sektörde bütçe uygulamaları açısından herkesin çok dikkatli olması gerekiyor.